Het tijdschrift "Signaal"
Signaal is ongetwijfeld een van de bekendst, zoniet hèt bekendste, propagandatijdschrift uit de Tweede Wereldoorlog. Wat weten we er eigenlijk over?.
De eerste Duitse uitgave met op de verticaal lopende rode band de aanduiding: "Sonderausgabe der Berliner Illustrierte Zeitung" verscheen in april 1940. In juni 1940 verscheen het eerste nummer in het Nederlands. Gedurende de gehele oorlog volgt er tweemaal per maand uitgave.
De formule voor Signaal was overgenomen van het bekende Amerikaanse blad "Life". Tevens werden de bladen "Look" en "Picture Post" als voorbeeld gebruikt. Het bleek een succes !
De reportages en de kleurenafbeeldingen (vaak in een dubbele uitneembare middenpagina) bezaten grote aantrekkingskracht op de lezer.
De lay-out, technische aanpak en de kleurenfoto's moesten ervoor zorgen dat Signaal een internationale aantrekkingskracht had. De inhoud bestond, naast 'hoera-artikelen' dat het Duitse artikelen en haar overwinningen in alle facetten weergaf, uit allerlei (semi) wetenschappelijke en huis-tuin-en-keuken artikelen. Het politiekculturele tijdschrift "Das Reich", dat tevens aan het hierna genoemde "Deutscher Verlag" verbonden was, zorgde ervoor dat redacteuren over en weer in zowel Signaal als Das Reich publiceerde. Men probeerde op deze manier teksten op "niveau" te houden.
Signaal verscheen in een oplage van zo'n 2,5 miljoen exemplaren per aflevering in twintig talen. Dit was inclusief een Engelstalige uitgave die in de eerste oorlogsjaren in beperkte oplage verscheen. Aan Balten, Tsjechen, Polen en Oekraïners werd geen aparte uitgave besteed. De Tsjechen moesten volgens de nazi's maar Duits (leren) lezen en de rest was als "Untermensch" onbelangrijk !
Bovendien werden bovenstaande volken ongeschikt geacht kennis van deze "cultuurvorm" tot zich te nemen.
Signaal was een uitgave van het Opper Kommando van de Wehrmacht (OWK (Oberkommande der Wehrmacht)). Naast Signaal gaf het OKW o.a. het blad "Die Wehrmacht" uit. Het OKW zorgde dat de zogenaamde Wehrmacht Führungsstaf afdeling "WPR" (afdeling Auslandpropaganda) Signaal "zonder inmenging van buitenaf" (lees: NSDAP-invloed) op de markt kon brengen. Van "pottenkijkers", hiermee werd het propagandaministerie van dr. Joseph Goebbels bedoeld, was men niet gediend.
Dat de strijd daarmee niet gestreden was bleek toen Goebbels ering slaagde (voor de technische samenstelling (!)) in de loop van 1941 Signaal onder te brengen bij "Deutscher Verlag". Dit was een conglomeraat van allerlei uitgeverijen met een sterke NSDAP-invloed, o.a. uitgever van het voornoemde "Das Reich". Bovendien werd een Goebbels' protegé, Majoor Martin, in de functie van hoofd "Abteilung Auslandpropaganda WPR" gemanouvreerd. Ten slotte werd Martin ook nog tot Schriftleiter (hoofdredacteur) van Signaal benoemd. De invloed van het propaganda ministerie was rond 1942 compleet.
Signaal naar het einde
In de loop van 1944 veranderde de toon van Signaal. Naarmate het steeds slechter met de oorlog ging zijn overwinningen, vooral vanaf 1943, bijna niet meer te melden. Hierdoor verschuift het zwaartepunt van de artikelen. Waar het eerst over de strijd ging zijn het nu algemene artikelen over wetenschap, mode en wetenschap die de boventoon voeren. Deze tendens was bij andere propaganda-publicaties eveneens waarneembaar.
Het verhaal rond Signaal is nog niet afgelopen. Alsof er niets aan de hand was laat de redactie eind 1944 weten dat men maar aan de oorlog moet wennen: het is de normale toestand !...Volgens de redactie van Signaal dan !
Deze opmerking is waarschijnlijk te verklaren uit de onderstaande opm,erkingen van Goebbels betreffende de -komende- Koude Oorlog.
Het laatste nummer van Signaal verschijnt in maart 1945. Het fenomeen "Koude Oorlog", door Goebbels al in 1944 gesignaleerd wordt gemeengoed in de laatste Signaalnummers: "De strijd tussen het Westen en het Communisme kan ieder ogenblik losbarsten".
Signaal / Extra
Blijven er dan nog interessante aspecten aan dit blad zitten ? Het antwoord is ja !
Signaal gaf naast de reguliere bladen, zogenaamde Signaal-extra's uit; een soort gratis bijlage. In de tweede helft van de oorlog werd er aan Signaal diverse Signaal-extra's toegevoegd. Hiervan zijn er in Nederland totaal 10 van verschenen. Of ook voor de nummers in de andere talen het geval is geweest is niet meer na te gaan. In mijn collectie bevindt zich een Frans exemplaar van een bombardement op de Parijse wijk Montmartre in 1943. Deze bijlage verscheen niet bij de Nederlandse editie. Hieruit zou mogelijk te concluderen zijn dat er ook bij de andere uitgaven extra's hebben gezeten. Zeker is dit echter niet.
Twee Signaal-extra's die geen algemene bekendheid genieten zij de Extra's bij no.17 en no.18 van 1944. Deze nummers zijn alleen in het oosten van ons land verschenen. In het westen brak begin september 1944 Dolle Dinsdag uit. Treinen en het hiermee gepaard gaande postverkeer kwamen tot stilstand. In het westen van het land waren de nummers (vanaf no.15) dan ook niet, of op z'n minst met grote moeite, verkrijgbaar. De nummers vanaf no.15 zijn dan ook buitengewoon schaars. De bovengenoemde Extra's zijn in hun geheel gewijd aan de opstand in Warschau (aug./sept. 1944). De Signaal-extra's uit deze periode, als men deze gratis bijlage al aantreft, zijn meestal verdwenen.
Het laatste nummer
Was dit het einde van dit roemruchte blad, of toch niet? Het bleek niet het allerlaatste nummer te zijn. In Zweden is nog één nummer verschenen. Dit extreem zeldzame exemplaar, Signaal no.6 1945, wordt hoogst zelden aangetroffen. Ik ben in het vazit van een redelijke fotokopie. Deze wil ik u niet onthouden.
Een laatste bijzonderheid?
Dit artikel wil ik afronden met een onbekend nummer van Signaal. Dit nummer, "Sonderheft S", zou verschenen zijn in 1944 en is mij volslagen onbekend. Is dit een echt -ontwerp- voor een te verschijnen nummer geweest? Of was/is dit een falsificatie? De afbeelding van het voorblad (een huilend vrijheidsbeeld) is duidelijk gericht tegen de VS. Het is een preofessioneel ontwerp. De tekstbal, bij iedere aflevering gevuld met een pakkende tekst, is bij "Sonderheft S" leeg. Pagina 2 van Signaal (tegenover het binnenblad) wordt bij dit nummer aangeduid als pagina 1. Het colofon staat dus aan de verkeerde kant in vergelijking met andere nummers van Signaal.
Lezers die informatie over dit onbekende nummer hebben worden verzocht contact met de schrijver op te nemen (contact)
De tekst van dit artikel is gebaseerd op "De geschiedenis van het propagandatijdschrift Signaal"door Ludwig Verduyn.
Zie:
http://www.vktv.nl/index.html