De kunstbunkers van Castricum , heemskerk , Zandvoort en Paasloo

Musea, monumenten en evenementen met betrekking tot WOII
Plaats reactie
Bertus Bunker
Lid
Berichten: 584
Lid geworden op: 11 okt 2017, 11:33
Locatie: Alkmaar
Gegeven: 2 keer
Ontvangen: 5 keer

De kunstbunkers van Castricum , heemskerk , Zandvoort en Paasloo

Bericht door Bertus Bunker »

Op 25 augustus 1939 , de dag na de afkondiging van de voor mobilisatie werden in samenwerking met inspectie kunstbescherming en de rijks gebouwendienst in allerijl maatregelen genomen ter beveiliging van het nationaal kunstbezit.
Onder andere werd uit het rijksmuseum te Amsterdam het merendeel van de draagbare kunst naar het noorden gebracht.
De schilderijen bleven voor het grootste deel in hun lijsten.
Zij werden ingekrat en door betengeling , molton dekens en een latwerk tegen beschadiging gevrijwaard.
De grote doeken werden opgerold.
Hoewel er reeds plannen bestonden om bomvrije schuilkelders te bouwen, wamen deze ( op drie na ) na mei 1940 pas gereed .
In 1938 had de directeur van het rijksbureau voor de monumentenzorg , Dr. J. Kalf een rapport over voorschriften van oorlogsgevaar geschreven.
Hij nam ook het initiatief tot het bouwen van de schuilkelders.
Een van de eerste schuilkelders was de kelder van het Mauritshuis In Den Haag die reeds in augustus 1939 werd versterkt met dikkere muren.
Een tweede schuilkelder werd een grote ondergrondse kluis , gebouwd voor het rijksmuseum Kröller Muller in het nationale park de hoge Veluwe , waarmee op 9 oktober werd begonnen en die in 1943 pas werd voltooid .
De tweede ondergrondse schuilplaats werd door de gemeente Amsterdam gebouwd in de duinen van Castricum.
Zo werd in november 1939 met de bouw van het eerste duindepot begonnen.
In april 1940 was de schuilkelder in Castricum gereed en werden daar o.a. De schilderijen van de Amsterdamse universiteit via Beverwijk daar heen gebracht.
De schilderijen werden op met stalen rekken gehaakt die op een rails aan het plafond in en uit geschoven konden worden .
Een luchtinstallatie zorgde voor de juiste atmosfeer .
Daar de kunstschatten uit het rijksmuseum aanvankelijk moeilijk konden worden beveiligd , door deze in veiliger oorden te decentraliseren werd er gekozen voor een aantal Noord Hollandse dorpen.
De Rijp stelde zijn kerk en weeshuis beschikbaar , Stompetoren , Hoogwoud en Westwoud stelden ruimtes in kerken beschikbaar en Oterleek een schoollokaal.
Spoedig bleek dat deze ruimtes allerminst geschikt waren om de schilderijen in op te slaan.
Er werd naar een betere locatie uit gekeken die men vond in het kasteel Radboud in Medemblik , waarheen de kunstschatten werden getransporteerd .
90 ritten met kustwerken werden daarheen gemaakt.
Voor het vervoer van de grote schuttersstukken werd gebruik gemaakt van een glaswagen, zodat er onder viaducten door gereden kon worden.
Ook in de gymnastieklokalen van scholen te Wieringerwerf , Winkel , Lutjewinkel , Barsingerhorn en Schagerbrug werden kunstvoorwerpen en schilderijen opgeslagen.
Op 1 november 1939 was de operatie geklaard
De vijf oorlogsdagen waren beangstigend en ondertussen werd het geschut op Kornwederzand een gene zijde van de Afsluitdijk steeds heviger ,een doorbraak van de vijand via de Afsluitdijk naar Noord-Holland was niet denkbeeldig
Veiligheidshalve werden in de loop van de volgende dag ( 13 mei ) enige tientallen van de belangrijkste schilderijen en een aantal kisten uit diverse depots naar de schuilkelder in Castricum gebracht.
In de avond vertrok er een transport van kasteel Radboud , het meer dan drie en halve hoge meter doek , zorgvuldig in dekzeilen verpakt bereikte onder militaire begeleiding het dorp Winkel waar het s''nachts onder een afdak bij een smid bleef staan.
De volgende dag ging het transport verder richting Castricum , waar de nachtwacht met de verf aan de buitenzijde op een cilinder werd gerold.
Na de oorlog zal blijken dat de nachtwacht weer ongeschonden te voorschijn zal komen.
Intussen was vanaf april 1940 ook begonnen met de bouw van twee schuilkelders , ieder bestaand uit twee ruimtes , in de duinen van Heemskerk en Zandvoort.
Op die plaatsen moest men circa 65.000 kuub zand uitgraven , het zand werd uiteindelijk weer terug gestort op de schuilplaats en wat weer een dekking opleverde van 12 meter dikte.
Met de bouw van de Zandvoortse schuilplaatsen in het duincomplex van de Amsterdamse waterleiding werd omstreeks 15 juli 1940 gestart en op 1 mei 1941 voltooid.
Ook daar werden de schilderijen in genummerde rekken opgeborgen dat controle voor behoud uitvoerbaar was.
Er werd een begin gemaakt met het leeghalen van de opslagruimtes in Noord Holland.
Toen dit gebeurd was , werd het vervolg van het evacuatieplan uitgevoerd.
Nu werden ook de belangrijkste bezittingen van 12 museums uit Noord en Zuid Holland in de duinen va Zandvoort en Heemskerk in veiligheid gebracht , waaronder ook bezittingen van het Frans Halsmuseum en het Teylermuseum uit Haarlem.
Ook museums uit Dordrecht , Gouda en Leeuwarden kregen hier opslagruimten ter beschikking.
Behalve enig particulier eigendom , herbergden de Zandvoortse schuilkelders ook bezittingen van Koningin Wilhelmina waaronder een aantal wandschilderingen uit de Oranjezaal van Huis ten Bosch en kisten met boeken van de Koninklijke bibliotheek .
In 1941 volgden bezoeken van de Duitsers , waaronder verschillende generaals en ook Rauter.
Uit hun opmerkingen was er meer belangstelling voor de schuilkelders als voor de kunstschatten.
In de winter van 1941/1942 viel er uitzonderlijk veel sneeuw en lag het in de duinen meters hoog opgewaaid.
De heer H.P.Waard kon daarom onmogelijk zijn controle rondes op de fiets ondernemen .
Was het normaal in 20 minute te doen , nu deed hij er anderhalf uur over er te komen , waarna het contact met de bewakers en de warme koffie zeer aangenaam was.
Eind 1941 wilden de Duitser de schuilkelder ontruimen van wege de geplande aanleg van de Atlantikwall.
In samenwerking met de Rijksgebouwendienst begon men op 15 december 1941 ,35 meter onder de grond in de Sint Pietersberg een opslagruimte te maken , het geheel werd opgeleverd op 1 maart 1942.
Er werd in het totaal 1340 kuub mergel weg gegraven .
De in februari 1942 beraamde plannen om voor het vervoer van de kunstwerken verliep niet vlot.
Twee dagen voordat met een extra trein de eerste kunstvracht zou worden vervoerd , ontving de inspecteur van de kunstbescherming het bericht dat Seyss Inquart en Christiansen de schuilkelders wenst te bezoeken voordat de verhuizing zou plaats vinden.
Hierdoor moest het vervoer voorlopig afgelast worden
Kisten met kunstvoorwerpen stonden klaar voor transport en deze moesten weer uitgepakt worden vanwege het bezoek.
Op 24 maart 1942 kon eindelijk het eerste transport naar de ST Pietersberg plaats vinden.
Dat gebeurde in verhuiswagens die vanaf Vogelenzang en Beverwijk op open platform wagens naar Maastricht weden vervoerd , dit met toevoeging van enkele personenwagens gereserveerd voor de
inspecteur kunstbescherming , diverse museum directeuren , technisch personeel en de Marechaussee die belast was met de bewaking.
De directie der spoorwegen zorgde voor speciale onderstellen van de spoorwagons , die een goede vering hadden en geschikt waren voor dit delicate vervoer.
Zonder problemen bereikte dit transport Maastricht , vanaf het station reden de auto's met de kunstschatten naar de ST. Pietersberg.
Door een 300 meter lange tunnel werden de kunstschatten naar de daarvoor speciaal gemaakte kamers gebracht.
Inmiddels vroegen de in het duindepot opgeslagen kunstwerken om een veiliger onderkomen .
De Duitsers wezen daarvoor de streek boven de Ijssellinie aan , waar in Steenwijk , te Frederiksoord in Drenthe en te Gelderingen in de provincie Overijssel een aantal gebouwen als tijdelijke depots voor tijdelijke noodopvang werden aangewezen.
Hierna volgden nog een aantal transporten totdat alle schuilkelders langs de Nederlandse kust leeg waren.
Op 26 mei 1942 begon men aan de bouw van de schuilkelder te Paasloo in Overijssel , de bunker werd geheel bovengronds gebouwd en moest daardoor zeer zwaar worden uitgevoerd.
De met baksteen beklede gewapende betonmuur is vier en een halve meter dik.
Het betonnen dak bereikt in de top een dikte van 9 meter.
In het voorgebouw zijn onder andere de onderkomens voor het personeel en de Marechaussee.
Voor de buitenmuur werd onder andere gebruik gemaakt van afgekeurde straatklinkers.
Hier werden aan 3000 schilderijen bomvrij onderdak verschaft.
De meeste kunstschatten in Oost Nederland werden hier naar toe gebracht vanaf oktober 1942
Begin 1942 werden de schuilkelders in Zandvoort en Heemskerk door de Duitsers weer vrijgegeven voor opslag van kunst.
Musea en Universiteiten uit de provincie Noord Holland vonden voor hun kunstbezit opnieuw een veilig onderkomen in deze schuilkelders.
Alleen de schuilkelder in Castricum bleef door de Duitsers in gebruik voor munitieopslag.
Na de capitulatie gingen alle kunstwerken weer terug naar de museums.
over bekend zijn de schuilkelders allemaal nog in bezit van de rijks gebouwendienst .
Bijlagen
De ingang van de schuilkelder Heemskerk aan de Achterweg.
De ingang van de schuilkelder Heemskerk aan de Achterweg.
De ingang van de schuilkelder Heemskerk aan de Achterweg.
De ingang van de schuilkelder Heemskerk aan de Achterweg.
De fundatie van het wachtgebouw bij de schuilkelder van Heemskerk
De fundatie van het wachtgebouw bij de schuilkelder van Heemskerk
De nachtwacht gaat op transport vanuit de schuilkelder naar de Sint Pietersberg
De nachtwacht gaat op transport vanuit de schuilkelder naar de Sint Pietersberg
Bouw van de schuilkelder te Paasloo.
Bouw van de schuilkelder te Paasloo.
Bouw van de schuilkelder te Paasloo..jpg (73.72 KiB) 1110 keer bekeken
De bunker te Paasloo.
De bunker te Paasloo.
Hedendaagse foto van de bunker bij Paasloo.
Hedendaagse foto van de bunker bij Paasloo.
Gebruikersavatar
patrickh
Lid
Berichten: 4829
Lid geworden op: 31 dec 2003, 20:21
Locatie: nederland
Gegeven: 92 keer
Ontvangen: 61 keer

Re: De kunstbunkers van Castricum , heemskerk , Zandvoort en Paasloo

Bericht door patrickh »

Wederom interessante info. Dat ding te Paasloo, hoe raar!
Bertus Bunker
Lid
Berichten: 584
Lid geworden op: 11 okt 2017, 11:33
Locatie: Alkmaar
Gegeven: 2 keer
Ontvangen: 5 keer

Re: De kunstbunkers van Castricum , heemskerk , Zandvoort en Paasloo

Bericht door Bertus Bunker »

patrickh schreef:Wederom interessante info. Dat ding te Paasloo, hoe raar!
Ook voor de oorlog was er zeer veel waardevolle kunst in Nederland wat in een politiek onstabiel Europa beschermd kon worden tegen oorlogsgeweld en daar werd ook geld voor uit getrokken.
Plaats reactie