Vermoedelijk staan er nog wat fouten in (ik vrees vooral fouten op benamingen van rangen), dus: Alle kritiek is welkom!
Het artikel (met foto's) is te bekijken op http://www.wo2.nl -> Wereldoorlog -> Gevechten & operaties
1943 was een rampjaar voor de Duits-Italiaanse alliantie. Stalingrad was in februari volledig gevallen en zorgde voor een enorme verlaging van het algemene oorlogsmoreel. Ondanks de vele krachtinspanningen die de troepen van de As-mogendheden in Rusland nog leverden was het duidelijk dat hun slagkracht definitief gebroken was.
Benito Mussolini had het Italië onder zijn bewind nooit echt de volle 100 procent in de ‘oorlogsstemming’ gekregen. De veldtochten in Afrika en de Balkan hadden het Italiaanse leger op het randje van de afgrond gebracht en toen de geallieerden op 10 juli van 1943 Sicilië binnenvielen had Mussolini helemaal afgedaan.
Badoglio grijpt de macht
In de hogere Italiaanse kringen begon men vanaf midden 1943 plannen te smeden die tot het aftreden van Mussolini moesten leiden. Een voorstel aan de Duce om vrijwillig een stap opzij te zetten werd afgewezen, bijgevolg was een groter complot nodig. In de namiddag van 24 juli kwam de Grote Raad, het nationale bestuur van de PNF (Partito Nazional Fascista), voor het eerst sinds 1939 samen om te beslissen over Mussolini’s toekomst als Italiaans staatshoofd. Er werd een stemming gehouden over het al dan niet aanblijven van Mussolini waarbij 19 van de 27 raadsleden vóór het aftreden van de dictator stemden.
24 uur later werd de Duce ontboden bij koning Viktor Emmanuel III in Rome waar hij te horen kreeg dat hij zijn taak als leider van Italië moest neerleggen ten gunste van de maarschalk Pietro Badoglio. Viktor Emmanuel verzekerde volgens een ooggetuige nog de veiligheid van de Duce, vóór deze laatste werd weggeleid naar een ambulance die hem met een tussenstop naar een kazerne transporteerde.
Het was Duitsland duidelijk dat Badoglio niet van plan was de oorlog nog verder te laten aanslepen en vroeg of laat vredesonderhandelingen zou gaan beginnen. Mussolini zou kunnen dienen om het tij in Italië deels te doen keren, maar voornamelijk ter beveiliging van Duitsland voor een Geallieerde invasie van Zuid-Europa. Een fascistische bufferstaat in Noord-Italië waar zijn troepen vrij spel zouden hebben zou Hitler dan ook goed uitkomen.
Waar is Mussolini?
Mussolini moest en zou vrij komen. Een bevrijdingsactie zou voor Duitsland niet alleen de mogelijkheid scheppen een bufferstaat in te richten, maar zou ook een immense propagandastunt betekenen die het oorlogsmoreel in Duitsland zou moeten doen heropleven.
Onder General der Fallschirmtruppen Kurt Student werd operatie ‘Eiche’ gepland. SS-Hauptsturmführer Otto Skorzeny werd ingeschakeld voor de opsporing van de Duce. Een moeilijke zaak, want ook de nieuwe Italiaanse regering had het belang van een bevrijde Mussolini door. Na zijn arrestatie op 25 juli werd Mussolini van de ene plaats naar de andere gebracht. Zijn eerste ‘vaste’ verblijfplaats was het eiland Ponza dat ter hoogte van Napels lag. Op 8 augustus ging het van hieruit naar het eiland La Maddalena bij Sardinië.
Op 18 augustus was Skorzeny Mussolini op het spoor gekomen door een verkenningsvlucht boven La Maddalena en er werd een bevrijdingsactie op touw gezet die eind augustus zou moeten plaatsvinden. De dag vóór de raid werd de Duce echter weer naar een andere plaats gebracht. Een ambulancevliegtuig bracht hem naar de omgeving van Rome, waarna een ambulance hem via L’Aquila naar het Gran Sasso gebergte ten noordoosten van Rome voerde.
Mussolini’s verblijfplaats in de Gran Sasso was het Campo Imperatore, een skihotel dat gelegen was op een hoogte van 2212 meter en waarvan de bouw in de jaren dertig nog door de Duce zelf bevolen was. Het hotel was in de oorlogsjaren in principe alleen te bereiken via een kabelbaan die begon in het dorpje Assergi. Mussolini’s bewaking stond er onder leiding van generaal Cueli. Over het aantal bewakers rond het hotel spreken bronnen elkaar tegen, aantallen lopen uiteen van 200 tot 250 Carabinieri.
De zoektocht van Skorzeny werd beëindigd toen er een gecodeerd bericht werd onderschept dat verhaalde over genomen veiligheidsmaatregelen in en rond de Gran Sasso. Voor meer inlichtingen vloog Skorzeny met een Heinkel-111 mee boven het Gran Sasso gebied. De fototoestellen van het vliegtuig zélf bleken het niet te doen, dus moest Skorzeny deels uit het vliegtuig hangen om manueel foto’s te maken. Ondanks de slechte kwaliteit van de foto’s was duidelijk te zien dat het Campo Imperatore een ideaal gebouw voor gevangenschap was. Toen ook nog bekend werd dat het oorspronkelijk personeel het hotel niet meer binnenmocht bestond er nog maar weinig twijfel over de locatie van de Duce.
Bestorming op de Gran Sasso
Operatie Eiche moest van start gaan op 12 september. Student liet 12 zweefvliegtuigen van het type DFS 230 overkomen vanuit Zuid-Frankrijk om Fallschirmjäger en SS-commando’s te doen neerdalen bij het hotel. Eén groep zou de kabelbaan naar het hotel – de enige toegang vanop het land – veroveren, een andere zou vlakbij het hotel in 10 zweefvliegtuigen landen om de Duce zélf te bevrijden en een derde groep was voorzien voor de bevrijding van Mussolini’s gezin, dat in de buurt gevangen zat. De Italiaanse General Soletti werd niet lang voor het eigenlijke vertrek gevraagd om als tolk mee te gaan.
Vermoedelijk behoorde het niet tot het oorspronkelijke plan dat Skorzeny mee met de aanvalsgroep zou gaan, mogelijk moest hij eerst Student overhalen om in het daadwerkelijke aanvalsplan opgenomen te worden.
De 12de september liep niet alles van een leien dakje. De aankomst van de zweefvliegtuigen liet op zich wachten. Toen alles gereed was voor vertrek om half één op de middag, strooide een halfuur durende luchtaanval op het vliegveld vanwaar de operatie zou vertrekken roet in het eten. Op het eerste gezicht had de aanval weinig schade toegebracht.
Meteen werd het opstijgen bevolen. Skorzeny nam plaats in het derde toestel. Bij de plaats van hergroepering van slepers en zweefvliegtuigen boven de wolken bleken de eerste twee van de formatie te ontbreken. Door de bomschade aan het vliegveld van de voorbije luchtaanval waren beide toestellen niet kunnen opstijgen.
De overblijvende vliegtuigen werden losgekoppeld van hun slepers toen het Campo Imperatore in zicht was. Het veld bij het hotel dat als landingsplaats voorzien was bleek verrassend rotsig, wat ervoor zorgde dat het achtste en laatste zweefvliegtuig een moeilijke landing zou kennen, met verwonding van al de inzittenden tot gevolg.
Tijdens de landing van de eerste zweefvliegtuigen omstreeks 14u veroverden soldaten onder Major Harald Mors succesvol de kabelbaan naar het hotel.
Skorzeny’s toestel landde vlakbij het Campo. Het gros van de vliegtuigen had de grond nog niet bereikt of er werd al aan de bestorming begonnen. Na het vernielen van de radio-installatie van het hotel drong een groep van ongeveer 20 Fallschirmjäger dieper het gebouw binnen. De totaal veraste Carabinieri gaven zich links en rechts over zonder al teveel weerstand te bieden.
De hoofdingang werd bereikt en de hoofdtrap werd bestormd. Achter de eerste deur rechts lag de kamer van Mussolini, bewaakt door twee Italiaanse officieren. Beiden gaven zich over en werden weggeleid door Leutnant Schwerdt, zodat Skorzeny alleen bij de Duce kwam. Volgens de Duitse oorlogspropaganda moet een overgelukkige Mussolini Skorzeny omhelst hebben met de woorden: ‘Ik heb het geweten en er nimmer aan getwijfeld dat de Führer alles zou doen om mij hier weer uit te bevrijden.’
De Duce en Skorzeny liepen naar buiten en werden al snel omringd door een grote groep Fallschirmjäger en SS-commando’s. Op het veld vóór het hotel was intussen een Fieseler Storch geland die het konvooi van zweefvliegtuigen had begeleid. Mussolini zou als enige passagier met het verkenningsvliegtuigje meereizen, maar Skorzeny wist de piloot te overtuigen, zodat het vliegtuig vetrok met een sterk overgewicht. Kort na het opstijgen vanaf de landingsbaan stortte het toestel een ravijn in, maar de piloot kreeg het nog op tijd onder zijn controle. Mussolini was in enkele minuten bevrijd, zonder het minste bloedvergieten.
Vanaf het Gran Sasso gebergte ging het naar Praticia di Mare. Daar stapten Mussolini en Skorzeny over in een Heinkel 111 die naar Wenen vloog, Skorzeny’s geboortestad, waar zich ondertussen een deel van Mussolini’s familie bevond. De grote bevrijder ontving dezelfde dag nog het Ritterkreuz des Eisernen Kreuzes (Ridderkruis bij het IJzeren Kruis) uit handen van de garnizoenscommandant van Wenen, officieel werd de uitreiking pas op 15 september. Een dag later werd hij bevorderd tot Sturmbannführer.
De Duce reisde de volgende dag verder tot in München voor een ontmoeting met Hitler, waar hij nog twee familieleden trof. Otto Skorzeny verkondigde die dag op de radio ‘zijn’ bevrijdingsactie. Major Mors voelde zich verongelijkt omdat Skorzeny teveel eer naar zich had getrokken en deed zijn beklag bij de Luftwaffe, die hem alleen kon vertellen dat de radioboodschap was erkend door de Führer zelf.
Pas na lang aandringen van Hitler accepteerde Mussolini het leiderschap van de Republica Sociale Italia (Italiaanse socialistische republiek) en installeerde zijn hoofdkwartier in Salo aan het Gardameer. Hoewel de Duce als leider nog maar weinig voorstelde had Duitsland er met operatie Eiche een kanjer van een propagandastunt bij, en met Skorzeny een al even grote oorlogsheld.
Auteur: Peter Moelans
Bronnen:
- CARTIER, R., De Tweede Wereldoorlog – Deel 2 (1942-1945), Van Holkema & Warendorf, Bussum, 1977.
- MABIRE, J., Les Kommandos du Reich, Atlas, Parijs, 1992.
- RENARD, H., ‘De raid op de Gran Sasso’, Knack, 28 augustus 2002, p42-45.
- ‘De Bevrijding van Mussolini’, Signaal, oktober 1943, nr 19, extra bijlage.