Leven in verdeeldheid

[Roel R.]

aterdag 10 september 2005 - BREDA – Het Dagboek van Anne Frank staat nummer één op de lijst van boeken over de jodenvervolging in de Tweede Wereldoorlog die leerlingen in Florida en Georgia móeten lezen. Op nummer twee van die verplichte lijst staat ‘In the shadow of the cathedral’ van Titia Bozuwa-Wetselaar.

‘In de schaduw van de Grote Kerk’, de vertaling van het boek van de geboren Bredase, komt volgende week in Nederland van de pers.

„Anne Frank zat binnen, ik stond buiten“, zegt Bozuwa-Wetselaar (73) op een terras tegenover de Grote Kerk aan de Markt.

„Juist vanwege die tegenstelling moeten ze beide boeken lezen. Rassenhaat hoort bij de geschiedenis van Amerika. En we zijn nog niet van het contrast af. Dat zie je op het ogenblik in New Orleans maar weer.“

Jappenkamp

Speciaal voor de presentatie van de Nederlandse vertaling van haar roman over de oorlog en bezetting in Breda is de schrijfster overgekomen uit Wakefield, New Hampshire. Daar woont ze sinds 1957 met haar echtgenoot Gijs. „Eigenlijk had onze emigratie ook nog met de oorlog te maken. Mijn man die in Indië in een jappenkamp heeft gezeten, heeft na de oorlog in Utrecht zijn artsenstudie gedaan. Toen hij daarmee klaar was, was er een overvloed aan artsen hier. Daarom besloten we naar Amerika te gaan.“

De schrijfster is de dochter van Hanny Ament en Gerard Wetselaar. Haar ouders overleden in 1984, een week na elkaar. Vader Wetselaar voerde tot 1962 zijn apotheek op de hoek van de Grote Markt en het Kerkplein. Nu ligt daar het ‘gat’ van de afgebrande Drie Gezusters. „Ik had het nog niet eerder gezien. Vreselijk“, zegt ze met uitzicht op de kaalslag.

„In Amerika is me heel vaak gevraagd: hoe was het in de oorlog? Amerikanen weten alles over vliegtuigen en wapens. En ze hebben allemaal wel een oom of ander familielid die in de Tweede Wereldoorlog heeft gevochten. Maar ze hebben geen idee hoe een bezetting is. Toen de Eerste Golfoorlog uitbrak, werd me de vraag weer gesteld. Ik ben toen aan het boek begonnen. Het waren niet meer dan veertig bladzijden, die ik jaren heb laten liggen.“

In haar eerste boek. ‘Joan, A Mother’s Memoir’, beschrijft ze het laatste jaar met haar dochter, die op haar 27e te horen kreeg dat ze aan een ongeneeslijke ziekte leed. „Ondanks het onderwerp is het is geen zwaar boek geworden. Haar motto was Carpe Diem, pluk de dag.“

Na de inval van de Amerikanen en Britten in Irak, ruim twee jaar geleden, heeft ze de pen weer opgepakt om ‘In the shadow of the cathedral’ te voltooien. Het boek is eind vorig jaar in de Verenigde Staten uitgekomen. Boekhandelaar en uitgever Hein van Kemenade uit Breda heeft voor de Nederlandse uitgave gezorgd.

Bozuwa-Wetselaar beschrijft in haar autobiografische roman vooral het alledaagse leven tijdens de Duitse bezetting, bezien door de ogen van het meisje dat ze toen was. Dat onderscheidt ‘In de schaduw van de Grote Kerk’ bijvoorbeeld van de verslagen van de Vlucht uit Breda, in mei 1940. Uiteraard put zij uit haar geheugen, maar voor het boek heeft ze ook onderzoek gedaan.

„Het gaat niet om de details, maar die geven wel de sfeer weer. Als ik achter de computer ging zitten, was het of mijn jeugd als een film in mijn hoofd terugkwam. Ik was weer in mijn huis aan de Markt. Ik was weer op Overa, waar we een buitenhuis hadden. In mijn jeugd was het stil. Alles was grijs. Nu hebben de marktkramen kleur. Zelfs de Grote Toren is bijna wit. Dat ik in Amerika woon, heeft me zeker geholpen bij het bewaren van mijn herinneringen. Ik heb mijn kinderen en kleinkinderen altijd verteld hoe het in Nederland was. Dat we op de fiets naar school gingen, ook op zaterdag. Ze konden zich dat niet voorstellen.“

Een van haar herinneringen die ze in de roman heeft verwerkt, voert terug naar de Nutsschool aan de Boeimeersingel, die indertijd gloednieuw was. Zij zat daar onder anderen met Carrie Goldstein in de klas. Op een dag verdween haar joodse vriendinnetje van school om nooit meer terug te keren. Zij werd vergast in Auschwitz. „Iemand werd anders omdat een ander iemand zei dat zij anders was. Daarvoor had ik er geen idee van. Toen de oorlog uitbrak, stond ik op de Markt en opeens was heel mijn leven veranderd. Als onschuldig kind kreeg ik te maken met rassenhaat, zwarthandelaren en onderdrukking.“

Waarheden

Bozuwa-Wetselaar heeft het, na familieberaad, ook aangedurfd te beschrijven dat haar grootouders van vaderszijde lid waren van de NSB. „Een boek moet alleen waarheden bevatten. Anders prikt de lezer daar zo doorheen“, zegt ze.

„Mijn grootvader heeft nooit een vlieg kwaad gedaan. Hij was uit idealisme lid van de NSB. Hij gaf geld aan de partij en stond na de oorlog boven aan de lijst van op te pakken personen. Hij dacht bijvoorbeeld dat het nationaal-socialisme de gezondheidszorg zou verbeteren. Het was de verkeerde keus, maar hij was er door mijn vader en ooms niet vanaf te brengen. Juist door daarover te schrijven, geef ik aan hoe het is om met verdeeldheid te leven.“ BNDestem