wo2forum.nl

Al hoorde ik ook wel een hier en daar dat hij een beetje omstreden zou zijn? Zelf weet ik niet echt waarom, maar er was wel iets in ieder geval.

Nazi-jager Simon Wiesenthal is overleden

di 20/09/05 - In de Oostenrijkse hoofdstad Wenen is nazi-jager Simon Wiesenthal in zijn slaap overleden. Hij werd 96.
Wiesenthal overleefde zelf de holocaust, de uitroeiing van 6 miljoen joden tijdens de Tweede Wereldoorlog, en vocht sindsdien meer dan vijftig jaar lang tegen antisemitisme.

Hij werkte mee aan de opsporing van verscheidene nazi-oorlogsmisdadigers. Mede door zijn werk zijn meer dan 1.100 nazi's kunnen worden berecht. Zijn grootste vangst was het hoofd van de SS, Adolf Eichmann. Die werd ontvoerd uit Argentinië en in Israël berecht en opgehangen.
Hij richtte het Simon Wiesenthal Center op in Los Angeles. Voor de oorlog was hij architect.
Daarna stond zijn leven in het teken van de jacht op nazi's.

Simon Wiesenthal werd op 31 december 1908 geboren in Buczacz in wat nu Oekraïne is en toen de provincie Galicia van Oostenrijk-Hongarije.

Hij studeerde in Wenen en Warschau en behaalde in 1932 een diploma van ingenieur. Hij opende een architectenbureau in Lvov in Oekraïne. Na enkele jaren bezetten eerst de Russen en daarna de Duitsers Lvov.

Als jood werd Wiesenthal opgepakt door de nazi's en gevangengezet. In totaal zat hij in een dozijn nazi-kampen waaronder vijf uitroeiingskampen.

In mei 1945 bevrijdden de Amerikanen het kamp van Mauthausen en Wiesenthal was de enige kampbewoner die Engels sprak. De Amerikanen vroegen hem om onderzoek te starten naar nazi-misdaden, een taak waar hij zich vol overgave op stortte en waar hij zich 50 jaar lang aan zou wijden.

In 1961 stichtte hij in Wenen het Joods Documentatie Centrum dat, geholpen door filialen overal ter wereld en een netwerk van gewezen kampgevangenen, nazi's opspoorde die aan vervolging ontsnapt waren.

In 1977 volgde dan het Simon Wiesenthal Centrum, een internationale joodse mensenrechtenorganisatie die de herinnering aan de holocaust levendig wil houden.

De wraakengel van de Holocaust
Nazi-jager Simon Wiesenthal (96) gestorven in zijn slaap

,,Dus jij wil de wereld de waarheid vertellen over de kampen? Weet je wat er zal gebeuren, Wiesenthal? Ze zullen je niet geloven. Ze zullen zeggen dat je gek bent.'' De SS-korporaal die dit in 1944 aan Simon Wiesenthal zei, heeft ongelijk gekregen. Meer nog, door zijn woorden begon Wiesenthal een strijd die 1.100 oorlogsmisdadigers voor de rechter bracht. Gisteren overleed hij in zijn slaap. Hij is 96 jaar geworden.

Mei 1945. Oprukkende Amerikaanse troepen bevrijden het nazi-kamp Mauthausen in Oostenrijk. Tussen de levende geraamten vinden ze de uitgemergelde jood Simon Wiesenthal, 37 jaar, meer dood dan levend en nog maar 45 kilo zwaar. Als Wiesenthal wat is hersteld, maakt hij de Amerikanen een lijst over van 91 namen van kampbewakers en verantwoordelijken voor de jodenvervolging.

Zo begon één man zijn strijd om de oorlogsmisdaden niet ongestraft te laten. Enkele jaren zouden volstaan, dacht Wiesenthal toen nog. Hij zou zijn strijd pas staken in 2003, toen hij eindelijk met pensioen ging. ,,Mijn werk is gedaan'', zei hij bij die gelegenheid. ,,Ik heb de massamoordenaars die ik zocht ook gevonden. En ik heb ze allemaal overleefd.''

De wereld stort in

Het heeft weinig gescheeld of Wiesenthal had de oorlog niet overleefd. Zes jaar zat de dood hem op de hielen, al sinds Adolf Hitler en Jozef Stalin in '39 Polen tussen hen beiden verdeelden en Sovjetlegers zijn geboortegrond binnenvielen in de buurt van de stad Lviv (tegenwoordig in het uiterste westen van de Oekraïne).

Meteen begon een genadeloze vervolging van al wat joods en 'bourgeois' was. Wiesenthals stiefvader stierf in de gevangenis, zijn stiefbroer werd neergeschoten. Zelf moest hij zijn architectenbureau ruilen voor een job als technicus in een fabriekje dat springveren produceerde.

Een eerste keer ontsnapte Wiesenthal aan de dood toen Oekraïense soldaten hem en andere joden tegen een muur zetten, met tussen hen in een klaar staande kist. Daarop schoot een dronken officier de ene na de andere man in de nek. Toen hij Wiesenthal naderde, weerklonk het gebeier van kerkklokken. ,,Genoeg'', zei de officier. ,,Tijd voor de avondmis.''

Bevrijd door Amerikanen

De gruwel begon pas goed, toen Hitler in '41 de oorlog verklaarde aan Stalin, en nazi-troepen de Sovjets in Lviv verjoegen. Toen de nazi's in '42 besloten om systematisch alle joden om te brengen, bereikte de moordmachine al heel snel de familie Wiesenthal. Tegen september van dat jaar waren de meeste van zijn familieleden en die van zijn vrouw Cyla al dood. In totaal zouden 89 verwanten de Holocaust niet overleven.

Zijn vrouw Cyla, gezegend met Arisch-blond haar, kon met valse papieren op tijd onderduiken in Warschau. Wiesenthal echter begon aan een calvarietocht door de kampen. De instorting van het oostelijke front redde hem andermaal van de dood. Vanuit het Janwska-kamp begonnen 200 SS-bewakers met 34 gevangenen aan een terugtocht naar het westen. De tocht bracht Wiesenthal naar Büchenwald en eindigde in Mauthausen. En toen kwamen dus de Amerikanen.

Volledige dossiers

Wiesenthal kon de draad weer opnemen. Onverhoopt werd hij herenigd met zijn vrouw Cyla en in 1946 werd hun dochter Paulinka geboren. Maar vergeten kon hij niet. Vergeven evenmin. ,,Ik zou misschien wel in mijn eigen naam kunnen vergeven'', zou hij later zeggen, ,,maar ik kan niet spreken voor de miljoenen die ze hebben vermoord.''

In plaats van weer als architect aan de slag te gaan, begint hij zijn levenswerk. Wat Wiesenthal beoogt, is een systematische jacht op de oorlogsmisdadigers, door een zo volledig mogelijk dossier met getuigen en bewijzen over te maken aan de autoriteiten, waar de voortvluchtige beulen en kopstukken zich ook bevinden.

Eerst werkt hij samen met de sectie Oorlogsmisdaden van het Amerikaanse leger, tot hij in '47 samen met dertig vrijwilligers in Linz (Oostenrijk), het Joods Historisch Documentatiecentrum opricht. Ondanks de Nurembergprocessen bleven immers een groot aantal van zelfs de beruchtste oorlogsmisdadigers op vrije voeten.

De jacht op Eichmann

Maar de wereld heeft andere zorgen intussen. De VS en de Sovjets vechten volop hun Koude Oorlog uit en de jacht op de nazi's staat bijlange niet meer bovenaan de agenda. Ontgoocheld sluit Wiesenthal in '54 zijn kantoor en maakt hij alle dossiers over aan Israël, behalve één: dat van Adolf Eichmann, de technocraat die de moord op miljoenen joden in de praktijk mogelijk maakte.

Het zou uitgerekend de zaak-Eichmann worden die Wiesenthal opnieuw lanceert. In 1960 pakken agenten van de Israëlische geheime dienst Eichmann, alias Ricardo Klement, op in de straten van Buenos Aires. Ze brengen hem naar Israël, waar hij in 1961 schuldig wordt bevonden aan massamoord en opgehangen wordt.

Aangemoedigd door dit succes heropent Wiesenthal zijn Joods Documentatiecentrum, ditmaal in Wenen, en gaat hij zich opnieuw voltijds concentreren op de jacht op oorlogsmisdadigers. Niet dat hij zelf op jacht gaat. Zijn taak bestaat veeleer uit het geduldig opbouwen van dossiers en het verzamelen en verwerken van de informatie die hem wordt doorgespeeld door een wereldwijd netwerk van sympathisanten en mensenrechtenactivisten. Zelfs gewezen nazi's ontfutselt hij informatie, handig gebruik makend van oude vetes en rivaliteiten. Eens een dossier afgewerkt, werd het voorgelegd aan de autoriteiten. En als die niet snel genoeg in actie schoten, stapte Wiesenthal zonder aarzelen naar de media.

Niet vergeten

Na ruim vijf decennia strijd heeft Wiesenthal naar eigen zeggen 1.100 oorlogsmisdadigers voor de rechter gebracht. Wat hem dreef? Ooit zei hij: ,,Als de geschiedenis terugkijkt, dan wil ik dat de mensen weten dat de nazi's niet ongestraft zijn weggekomen met de moord op miljoenen mensen.''

Gerechtigheid dus, geen wraak, zei Wiesenthal zelf altijd. ,,Misschien was de wraak er wel heel even, kort na de oorlog. Maar zelfs voor ik de tijd had gehad om alles grondig te overdenken, besefte ik dat we niet mochten vergeten. Als iedereen vergeet, kan hetzelfde opnieuw gebeuren, over twintig, vijftig of honderd jaar.''

Die strijd voor gerechtigheid, voor de herinnering en voor de waarschuwing heeft Simon Wiesenthal volgehouden tot 2003. Toen vond hij het eindelijk tijd geworden voor rust. Zijn vrouw Cyla stierf in november datzelfde jaar.

Gistermorgen is Simon Wiesenthal overleden bij hem thuis in Wenen. Hij stierf in zijn slaap.

Wim DEPOORTERE21/09/2005
Het Volk

Vasthoudende en strijdbare nazi-jager
Paul Brill

In 1945 werd Simon Wiesenthal, nog maar 45 kilo zwaar, bevrijd uit het kamp Mauthausen in Oostenrijk. Vanaf toen stond zijn leven in het teken van het opsporen en laten berechten van schuldigen aan de verschrikkingen in WO II. Hij kreeg daar niet alleen lof voor.

Leven Simon Wiesenthal stond in het teken van waarheidsvinding en gerechtigheid, namens de slachtoffers van WO II

Een minzaam mens was Simon Wiesenthal niet. In de omgang kon hij lastig en onaangenaam zijn. Maar minzaamheid was ook niet de eigenschap waarmee hij zijn missie kon volbrengen. Koppigheid en recalcitrantie kwamen beter van pas.

In een interview zei hij twintig jaar geleden: ‘Men zegt dat alles in het leven zijn prijs heeft. Welnu, ook het overleven heeft zijn prijs. Voor mensen die in God geloven ligt het misschien anders. Voor mij bestaat alleen de joodse ethiek. Het gebed zegt me niets. Maar ik leef uit de overtuiging dat ik als plaatsvervanger moet optreden. Als ik dan heb mogen overleven, dan zal ik dat ook moeten rechtvaardigen. De doden kunnen niet meer spreken. Daarom spreek ik namens de doden.’

Overleven was een kunst die Wiesenthal gedurende zijn hele leven op grandioze wijze beoefende. Hij overleefde het antisemitisme in het Galicië van zijn jeugd, hij overleefde de tewerkstelling aan het begin van de Tweede Wereldoorlog, hij overleefde een standrechtelijke executieronde in de gevangenis van Lvov (Lemberg), hij overleefde verscheidene concentratiekampen. Hij overleefde de tegenwerking die zijn Joods Documentatiecentrum in Wenen ondervond, hij overleefde de vele bedreigingen, hij overleefde de vaak vileine kritiek die hem bij uitstek in zijn eigen Oostenrijk ten deel viel. En tenslotte overleefde hij praktisch alle oorlogsmisdadigers op wie hij een halve eeuw lang jacht maakte. Wie na zo'n leven op 96-jarige leeftijd in zijn slaap overlijdt, die heeft de dood waarlijk op zijn nummer gezet.

Er deden geregeld de wildste speculaties de ronde over het enorme netwerk waarover Wiesenthal zou beschikken bij zijn naspeuringen naar nazi-beulen die na de oorlog de dans waren ontsprongen. Maar zijn Documentatiecentrum bestond vele jaren slechts uit hemzelf en een parttime secretaresse; later kwam er nog anderhalve medewerker bij.

Een ander misverstand was dat hij, gedreven door diepe haat, iedereen die ooit aan een SS-uniform had geroken alsnog voor de rechter wilde slepen. In werkelijkheid concentreerde hij zich op de grote vissen. De rest liet hij met rust, behalve als iemand met een oorlogsverleden opzichtige politieke aspiraties vertoonde.

Dat vele honderden oorlogsmisdadigers door zijn toedoen alsnog hun verdiende straf kregen, was vooral te danken aan zijn vasthoudendheid en ordelijkheid, schreef Martin van Amerongen in het boek De heksenjacht tegen Simon Wiesenthal (1976). Van Amerongen zocht hem meermaals op en sprong voor hem in de bres toen hij door de Oostenrijkse kanselier Bruno Kreisky, wiens regering enkele oud-leden van de SS bleek te tellen, medio jaren zeventig werd uitgemaakt voor ‘joodse fascist’ en ‘mensenjager’.

De zogenaamde mensenjacht ‘komt in werkelijkheid neer op een eindeloze papieren strijd met onwelwillende bureaucraten, waar ook ter wereld, maar vooral te Wenen’, aldus Van Amerongen. ‘De vangst van Adolf Eichmann, de chef van de Zentralstelle für Jüdische Auswanderung, en de arrestatie van Franz Stangl, de commandant van het concentratiekamp Treblinka, waren voornamelijk de vrucht van véél corresponderen en véél telefoneren.’

Wiesenthal geloofde nadrukkelijk niet in het begrip collectieve schuld. Immers, juist het joodse volk heeft daaronder altijd te lijden gehad. ‘Hebben wij joden niet duizenden jaren lang geleden omdat men zei dat wij collectief schuldig waren aan de kruisiging van Christus, aan de zware epidemieën in de Middeleeuwen, het communisme, het kapitalisme, ongelukkig afgelopen oorlogen en vernederende vredesverdragen?’

Nee, hij stelde de individuele schuld voorop, een schuld die naar zijn mening niet kon verjaren en die slechts door straf kon worden vergolden. Hij stoorde zich aan gratuite pleidooien voor vergiffenis. In zijn boek De zonnebloem (1969) noteerde hij met het nodige sarcasme: ‘Na de oorlog kwamen er onmiddellijk priesters, filantropen en filosofen naar voren die de wereld opriepen om de nazi’s te vergeven. De meesten van hen waren kamergeleerden, die een klap in hun eigen gezicht nooit zouden vergeven, maar wie het geen enkele moeite kostte om uit naam van miljoenen onschuldig vermoorde mensen vergiffenis te schenken.’

Wiesenthal was architect van beroep; maar toen hij in 1945 uitgemergeld (gewicht: 45 kilo) en met het nummer J 127371 op zijn jasje uit het door de Amerikanen bevrijde concentratiekamp Mauthausen kwam, wist hij één ding zeker: dat hij nooit meer iets zou bouwen. J’accuse (ik klaag aan) luidde het opschrift van een tekening die hij nog in Mauthausen maakte. Vijftig jaar later zou deze tekening de achterflap sieren van de biografie die Hella Pick, vermaard journaliste van The Guardian, over hem schreef.

Voortaan stond zijn leven in het teken van de strijd voor waarheidsvinding en gerechtigheid. Zijn eerste speurwerk verrichtte hij voor het geallieerde War Crime Office, vervolgens richtte hij een eigen documentatiecentrum op in Linz, dat in 1954 zijn deuren sloot, maar na de vangst van Eichmann in 1960 aan een nieuw leven begon in Wenen.

Het applaus voor zijn activiteiten was in die eerste periode aanmerkelijk zwakker dan men anno 2005 zou denken. Bij de Duitse en vooral de Oostenrijkse justitie bestond weinig animo om oorlogsmisdadigers te vervolgen. De Koude Oorlog, waarin de Bondsrepubliek een cruciale bondgenoot was in de confrontatie met de Sovjet-Unie, maakte dat ook Washington niet altijd even scheutig was met informatie.

Wiesenthal wenste zich niet te laten ringeloren door de politiek, maar deze liet zich niet altijd op afstand houden. Dat bleek eens te meer toen Wiesenthal medio jaren tachtig betrokken raakte bij de discussie over het oorlogsverleden van Kurt Waldheim, de voormalige secretaris-generaal van de Verenigde Naties die het presidentschap van Oostenrijk ambieerde. Wiesenthal stelde zich op het standpunt dat Waldheim geen president moest worden omdat hij had gelogen over zijn oorlogsverleden; maar ook zei hij dat directe betrokkenheid bij oorlogsmisdaden niet kon worden bewezen.

Dat laatste werd hem van sommige kanten – zoals het Joods Wereldcongres – zeer kwalijk genomen. Hij zou vanwege zijn eerdere aanvaringen met de sociaal-democraat Kreisky te vriendelijk zijn voor Waldheims conservatieve partij. Het was een pijnlijke ervaring voor Wiesenthal, die hem slapeloze nachten bezorgde. Een diepgaand onderzoek door een commissie van historici stelde hem later in het gelijk.

En dan was er het onverkwikkelijke conflict in het Midden-Oosten. Wiesenthal vond bepaald niet dat alles was welgedaan wat Israël deed, maar meer nog ergerde hij zich aan de golven van kritiek op de joodse staat, waarin hij een forse antisemitische onderstroom ontwaarde. Toen de Volkskrant hem kort na de (Libanees-falangistische) slachting in de Palestijnse kampen Sabra en Chatila (1982) interviewde, zei hij bitter: ‘Ik moet vaststellen dat links een collectieve verantwoordelijkheid voor de gebeurtenissen in Libanon legt bij de joden in de wereld.’

Simon Wiesenthal werd in de loop van zijn lange leven ruimschoots bedeeld met eredoctoraten en prijzen (waaronder de Erasmusprijs). Hij liet het zich gaarne welgevallen, want ijdelheid was hem niet vreemd. Maar hij maakte zich geen illusies. ‘Nur tote Juden haben eine gute Presse’, zo onderwees hij destijds de twee Volkskrant-verslaggevers, van wie ik er een was. Ware het mogelijk, dan zou hij nu vast en zeker de kans grijpen om voor de laatste keer zijn gelijk te halen.

Volkskrant