wo2forum.nl

Gepubliceerd op: 26 februari 2005

Column Jan Paalman

Vlak voordat Hans Frank werd opgehangen schreef hij een laatste brief aan zijn zoon. Je hebt nog een lange zware weg te gaan, schreef Frank, 'want jij draagt mijn naam'. En wat voor een. Hans Frank was hoofdverdachte nummer zeven tijdens het oorlogstribunaal in Neurenberg en had in Polen verschrikkelijke dingen met mensen gedaan.

Hoe het verder met die zoon is vergaan staat in een boek van vader en zoon Lebert. Vader Lebert sprak in 1960 met de kinderen van de allerberuchtste oorlogsmisdadigers en veertig jaar later sprak zoon Lebert opnieuw met ze. Hij schreef daar een boek over: Want je draagt mijn naam, met als ondertitel In de schaduw van een nazi-vader.

Niet een van die kinderen is onder de schaduw uitgekomen. Vader Himmler was een hele lieve, zorgzame vader, maar als SS'er de verpersoonlijking van het kwaad. Hoe valt dat te rijmen? Gudrun Himmler, petekind van oom Adolf, ontkent die misdaden, en ook de zoon van Hess en de dochter van Göring willen niets van het misdadige verleden van hun vaders weten. Zoon Frank slaat naar de andere kant door; hij schreef een zo van haat doordrenkt boek dat Duitsland er schande van sprak.

Een tussenweg lijkt er niet te zijn. De zoon van Martin Bormann beseft heel goed dat zijn vader een oorlogsmisdadiger was. Maar als Stephan Lebert hem in 2000 ontmoet haalt hij een vergeelde briefkaart te voorschijn met lieve woorden van papa Bormann aan zijn zoontje. 'Begrijpt u,' zegt zoon Bormann met tranen in de ogen, 'dat is het beeld dat ik heb als zijn kind; dat laat ik niet afpakken. Daar verzet ik me tegen.'

Het onverzoenlijke laat zich niet verzoenen, geen van deze kinderen kreeg dat voor elkaar.

Omdat de oorlog ver achter ons ligt doe ik een gedachte-experiment. Ook ik had een lieve, aardige vader. Maar stel nou eens dat ik nu te horen kreeg dat mijn vader niet van kleine kinderen af kon blijven. Mijn wereld zou vergaan. Het was gezellig bij ons thuis, er kwamen altijd veel kinderen over de vloer maar wat moet ik daar nu van denken? Zou ik hem gaan haten? Zijn verleden ontkennen? Of zou ik voor de schizofrene oplossing kiezen: goed, hij was niet in de haak, maar hij blijft toch mijn vader. Was het een oom geweest dan zou ik daar makkelijk afstand van kunnen nemen. Maar je vader? Onmogelijk. Van je vader kun je geen afstand nemen. Wat je ook doet of denkt, het blijft wringen in je hoofd.

Op 12 januari 1943 stierf de dichter en verzetsheld Jan Campert in het concentratiekamp Neuengamme. 'Aan longontsteking', zo stond het op een in het Duits gesteld kaartje. Of was hij, zoals afgelopen week werd bericht, door medegevangenen vermoord omdat hij de geheime kampraad aan de Duitsers dreigde te verraden? We zullen het nooit weten, want er is maar één bron van Jan Camperts verraad, en die is al jaren dood.

Maar voor Jan Camperts zoon Remco is dit de zoveelste bizarre streek van de geschiedenis. Hij heeft zijn vader nauwelijks gekend. Nou ja, zou je zeggen, wat kan hem dat verhaal over dit verraad dan schelen? Maar zo zit het leven niet in elkaar. Van je vader kun je geen afstand nemen. 'Waar haalde hij het recht vandaan om in mijn leven te blijven rondspoken?', schrijft hij in1999. 'Ik moet me van hem bevrijden.' In het prachtige essay Familie Album verzoent hij zich uiteindelijk met zijn vader. 'Misschien heeft hij me meer gegeven dan ik weet.'

Remco Campert heeft drie vaders gehad. De eerste was beroemd verzetsheld en de dichter van de De Achttien Dooden. Die vader moet als een molensteen om zijn nek hebben gehangen. Op school kan hij er niet onderuit om De Achttien Dooden voor te dragen, hij moet koningin Wilhelmina een handje geven en er kan geen verzetsmonument worden opgericht of hij wordt verzocht om weer dat gedicht voor te dragen.

In kleine kring is dan al bekend dat Jan Campert ook foute klusjes heeft opgeknapt. Remco weet van niets. In 1999, hij is dan veel meer te weten gekomen, komt Remco eindelijk met zijn vader in het reine, zijn tweede vader. En nu dit. Nu moet hij over zijn derde vader na gaan denken.

Toen hij koningin Wilhelmina bij de oprichting van de Jan Campert Stichting een handje moest geven sprak ze: 'Jongeman, jij gaat zeker in het voetspoor van je vader treden?' Wat bedoelde de koningin? Dat hij vroeg dood moest?

'Ik dacht er geen seconde aan of ze bedoelde dat ik ook schrijver zou worden. Liever niet, majesteit, antwoordde ik.'

Bron: De Gelderlander