Ad blocker detected: Our website is made possible by displaying online advertisements to our visitors. Please consider supporting us by disabling your ad blocker on our website.
MIDDELBURG - Ongewild erfgoed. Zo kunnen de Duitse bunkers beschouwd worden die Nederland aan de Tweede Wereldoorlog heeft overgehouden. Rond de honderdduizend militaire bouwwerken zijn er in de periode 1940-1945 neergezet. Daarvan staan er nu nog enkele duizenden.
In Zeeland, en dan met name in de kuststrook, zijn er nog flink wat bunkers en aanverwante bouwsels te vinden. Het grootste deel behoorde tot de omvangrijke kustverdedigingslinie die als Atlantikwall bekend staat. Maar de Duitse marine en land- en luchtmacht bouwden ook buiten die linie bunkers.
Voorbeeld is de Eendracht-stelling tegenover het eiland Tholen. Die werd in de eerste helft van 1944 aangelegd om een geallieerde doorbraak vanuit Zeeland tegen te houden. Het liep anders; de stelling viel tussen 1 en 9 november 1944 in handen van de bevrijders. Alle bunkers zijn nog wel aanwezig.
Rudi Rolf en Hans Sakkers zijn een beetje ’bunkergek’. Beiden hebben een flink aantal publicaties op hun naam staan, die zich kenmerken door de uiterst gedetailleerde beschrijvingen van de wijze waarop de Duitsers hun verdedigingswerken ontwierpen en bouwden.
Nederlanders
Overigens zijn de bunkers volgens Rolf en Sakkers voornamelijk door Nederlanders gebouwd, ’vaak onder minimaal Duits toezicht’. Het tweetal heeft nu het boek Duitse bunkers in Nederland uitgebracht. Het is vooral een inventarisatie van de gebouwde en nog aanwezige ’duurzame verdedigingswerken’, waarvan er ongeveer tweeduizend worden behandeld. Dus geen leesboek, maar dat was ook niet de bedoeling, geven Rolf en Sakkers aan.
De inventarisatie beoogt aan te geven welke bunkers van historisch en cultureel belang zijn en het waard zijn om behouden te blijven. „Daarbij spelen argumenten van uiteenlopende aard een rol, die echter alle met de bouwwerken zelf, hun geschiedenis en hun ligging te maken hebben.“ Het behoeft nauwelijks betoog dat de auteurs fervent voorstander zijn van bunkerbehoud. Ze betreuren het dat slechts enkele van de verdedigingswerken een (beschermende) monumentenstatus hebben.
De inventarisatie moet bouwstenen aandragen om meer bunkers op de monumentenlijst te krijgen.
Symbool
Rolf en Sakkers wijzen erop dat de afbraak van de bunkers na 1945 grootschalig was. De Nederlandse stranden zijn volledig geschoond van beton. Havenuitbreidingen in Rotterdam en IJmuiden veroorzaakten sloop van grote en kleine complexen. Geen vreemde elementen in de zeewering, was een belangrijk argument voor het opruimen. Ook speelde emotie een rol: de bunkers waren een symbool van de vijand in de Tweede Wereldoorlog en dienden zo volledig mogelijk vernietigd te worden.
De inventarisatie bestrijkt de hele kust, vanaf Waddenzee tot Zwin en ook wat achterland. Wat er nog staat, is allemaal volgens standaardontwerpen gebouwd; slechts enkele bunkers zijn van een speciaal ontwerp. Opmerkelijk is de bunker die in Paaslo bij Steenwijk verrees: vier meter dikke wanden en een zes meter dik dak, bestemd voor opslag van kunst.
Rolf en Sakkers schrijven dat de opbouw van de verdediging op Walcheren, de Bevelanden en Zeeuws-Vlaanderen afweek van die van overig Nederland (dus ook Schouwen-Duiveland). Dat komt doordat Zeeland bezuiden de Oosterschelde onder het bevel van het 15e Leger viel en niet onder de Wehrmachtsbefehlshaber in den Niederlanden, die de linie dichter liet bebouwen.
Schouwen
Op Schouwen zijn de bunkers langs het Seefront weg. Wel is er nog een commandopost in het slotbos Haamstede en ook bij het vliegveld zijn nog verdedigingswerken te vinden. Op Walcheren resteren onder meer artillerie-opstellingen bij Buttinge, Westkapelle en Werendijke; een verbindingsbunker op hoeve Grote Prelaat bij Aagtekerke; de bunkers van een divisiehoofdkwartier in park Toorenvliedt bij Middelburg.
Historisch belang
Het meest in het oog springend noemen Rolf en Sakkers de uitbouw van het zogenoemde Landfront Vlissingen, waartoe ook bunkers in de duinen van Valkenisse en bij Ritthem horen. Het tweetal noemt de overgebleven verdedigingswerken op Walcheren en in Zeeuws-Vlaanderen van militair-historisch belang, omdat ze onderdeel waren van de verbitterde strijd om de Schelde, najaar 1944.
Waard te behouden zijn volgens Rolf en Sakkers de betonnen versperringen (Höckerhindernisse) bij Groot Valkenisse en ten zuiden van Middelburg, alsook de twee kilometer lange tankmuur vanaf fort Rammekens naar het noorden. Ten noorden van Groede is nog een bijzondere uitbouw van een divisiebatterij aanwezig, met zeven bunkers.
