beste plek voor joden in Whermacht

[Brianlinden]

BERLIJN - De Amerikaanse historicus Bryan Mark Rigg kwam in 1992 naar Berlijn om er de Duitse taal te leren en de wortels van zijn familie te onderzoeken. Onverwacht, tijdens een ontmoeting met een Vierteljude in een bioscoop, stuitte hij op het lot van joodse soldaten in dienst van Adolf Hitler.

Die joodse soldaten in Hitlers dienst, een tot dan toe bijna onbekend thema, lieten Rigg tien jaar lang niet meer los. Hoe was het te verklaren dat in die 'moordenaarsbende', zoals de Wehrmacht door velen wordt waargenomen, joden meevochten, het zelfs tot hoge posities brachten? Hij trok door Duitsland en heel Centraal Europa, per trein en per fiets, en spoorde meer dan 400 vroegere Wehrmacht-soldaten op met een joodse achtergrond.

Riggs boek, in Duitse vertaling verschenen onder de bijna provocerende titel 'Hitlers jüdische Soldaten', wordt door erkende Holocaust-vorsers geprezen. Rigg is 'zeer vereerd' met de lof. ,,De geschiedschrijving van de nazi-tijd wordt grotendeels door de holocaust bepaald. Het lot van de Mischlinge, om die verschrikkelijke term maar te gebruiken, was geheel ondergesneeuwd'', zegt de voormalige marinier, die geschiedenis doceert aan de Amerikaanse militaire academie in Manassas (Virginia). ,,De overlevenden hadden ook geen belangenverenigingen, omdat ze overal op afwijzing stuitten: de joden zagen hen niet als joden, maar als verraders. En ook de christenen wezen hen af.''

Rigg toont, dankzij uitgebreid onderzoek in archieven en door gesprekken met overlevenden en hun verwanten, aan dat zo'n 150.000 mannen van joodse origine in de Wehrmacht dienst deden. Een enkeling, zoals 'General-feldmarschall' Erhard Milch, die naar nazi-maatstaven half of zelfs geheel joods was, was bij het grote publiek bekend. Het is Rigg echter gelukt een algemeen beeld te geven.

Rigg: ,,Uit mijn onderzoek wordt duidelijk dat het dagelijks leven in het Derde Rijk gecompliceerder was dan vaak wordt aangenomen. De werkelijkheid stond regelmatig haaks op de heersende ideologie. Ook blijkt dat de rassenwetten van de nazi's absoluut niet met de realiteit overeenstemden.''

Willekeur

Rigg gaat uitgebreid in op de Neurenberger Rassenwetten uit 1935, die de 'Jood' definieerden: 'Jood is wie minstens afstamt van drie vol-joodse grootouders'. Mensen met twee joodse grootouders werden Mischling (halfbloed) genoemd. Eenieder die aan deze definitie voldeed, verloor het Duitse staatsburgerschap. Huwelijken en seksueel contact tussen Joden en Ariërs werden verboden.

Ook de strijdkrachten werden gezuiverd van joden en Mischlinge. Maar duizenden militairen, onder wie veel hoge officieren, kregen een 'uitzonderingsverklaring'. Rigg: ,,Als het Hitler zo uitkwam gaf hij officieren met een joodse achtergrond een Ariërstempel, alleen maar omdat hij hun ervaring nodig had.'' Volgens hem blijkt uit die gang van zaken hoe willekeurig de rassenwetten feitelijk waren. ,,Hitler classificeerde Ariërs en Joden ook graag op uiterlijk. Hoe verklaar je dan dat er joden met blauwe ogen en blonde haren zijn? Het was nonsens.''

Beschermen

De joden waren in het vooroorlogse Duitsland veel meer geassimileerd dan menigeen denkt. ,,Velen stonden er helemaal niet bij stil dat ze joods waren'', zegt Rigg. Toen zij zich dit wel bewust werden, omdat de haat en de terreur toenamen, nam een aantal het besluit het hol van de leeuw op te zoeken. ,,De Wehrmacht was de veiligste plek'', vertelde een overlevende aan Rigg. Velen hoopten door hun dienst in de Wehrmacht en dankzij hun dapperheid aan het front, hun families te beschermen. Maar de werkelijkheid was tragisch: terwijl de zonen voor het Vaterland vochten en sneuvelden, werden hun joodse verwanten opgepakt en in concentratiekampen vermoord.

Na de aanslag op Hitler, in juli 1944, nam de terreur tegen halfjoden en Mischlinge toe. Rigg: ,,Joodse officieren werden na de bomaanslag eruit gepikt en vermoord. Hitler wist dat hij de oorlog verloor, dit was één van de weinige zaken die hij nog controleerde.''

Overlevenden kampen ook nu nog met identiteitsproblemen, merkte Rigg. ,,Zijn ze Duits of joods? Zijn ze dader, en dus schuldig, of zijn zij slachtoffer?'' In een nieuw boek gaat de auteur uitvoerig in op de levens van 25 joodse Wehrmacht-soldaten. Rigg: ,,Ik probeer ze daarmee een stem te geven.'''