Monument voor Nederlandse Oostfronters in Narwa, Estland

[Seyffardt]

Uit: De Volkskrant 27-7-2006




Vrijwilligers bij de SS

Nadat Hitler in juni 1941 Rusland was binnengevallen, richtten de Duitsers in alle West-Europese landen vrijwilligerslegioenen op die de strijd een internationaal karakter moesten geven: niet Duitsland, maar Europa vocht tegen het bolsjewisme. Om zeker te zijn van een grote toeloop werd in Nederland, Noorwegen, Denemarken, Vlaanderen, Wallonië en Frankrijk een intensieve propaganda voor de werving gevoerd. Ook Spanje leverde een legioen. Later voegden zich daar nog allerlei andere contingenten bij, bijvoorbeeld uit de Baltische staten, Rusland en zelfs een formatie van voormalige Brits-Indische gevangenen.

In Nederland bleken velen bereid Duitsland met de daad bij te staan. N.K.C.A. in ’t Veld schat in zijn boek De SS in Nederland (1976) dat zo’n 22 duizend tot 25 duizend Nederlanders in eenheden van de Waffen-SS dienden. Niet allemaal overtuigde nazi’s, wel werden velen door ideële motieven gedreven, zeker aan het begin van Hitlers veldtocht tegen het ‘rode gevaar’. Onder hen zitten tussen de vier- en zesduizend gesneuvelden, verongelukten en vermisten. Daarbij zijn niet de Nederlanders geteld die deel uitmaakten van reguliere Wehrmachtformaties, NSKK (Nationalsozialistisch Kraftfahrkorps, Duitse aan- en afvoertroepen), Frontarbeiders, Oostlandboeren of verpleegsters van het DRK (Duitse Rode Kruis).

De doden werden tijdens de oorlog op verschillende soldatenkerkhoven in Rusland begraven. Er liggen onder meer Nederlanders bij Selo Gora en Krasnoje Selo in de omgeving van St.-Petersburg, en in Uspenskaja in Oe-kraïne. Hun laatste rustplaats was het vaak niet. Na de oorlog vernietigden de Russen alle herinneringen aan die begraafplaatsen.

De Volksbund für Deutsche Kriegsgräberfürsorge is tot dusver de enige organisatie die zich al jarenlang inzet om zo veel mogelijk graven te lokaliseren en de gevonden overblijfselen over te brengen naar grote centrale militaire begraafplaatsen in Rusland, zoals in Sologubowka bij St.-Petersburg. Hier zijn inmiddels ook de stoffelijke resten van veel Nederlandse soldaten geborgen. Om te weten of zich hieronder ook familieleden bevinden, kunnen geïnteresseerden terecht op de website van de Kriegsgräberfürsorge: http://www.volksbund.de

Amsterdammer Henk Bothof was in de Tweede Wereldoorlog een ‘frisschen, altijd opgeruimden wachter’. Althans: zo stond hij bekend bij de Nationale Jeugdstorm, de jongerenafdeling van Musserts beweging, waar Bothof zich in 1940 met veel enthousiasme bij aansloot. Hij kwam net van de mulo. Zijn vader was lid van de NSB. Later werd hij door het Jeugdstormblad De Stormmeeuw omschreven als de ‘blonde Henk met zijn lachende oogen’ die met zijn kornuiten opgewekt over de Amsterdamse straten marcheerde.
Maar de bijgaande portretfoto toont geen jongen met lachende ogen; eerder een ernstige, melancholiek kijkende jongeman. Hij was pas 17 toen hij in de zomer van 1941 een contract tekende bij de Duitsers. Hij ging in dienst bij het Vrijwilligerslegioen Nederland, dat kort daarvoor was opgericht om Hitlers strijd tegen ‘het bolsjewistische gevaar’ te steunen. Zijn ouders wisten al die tijd van niets; hoewel ze veel sympathie hadden voor de Nieuwe Orde, zagen ze niet graag dat hun zoon zijn leven riskeerde. Daarom had Henk zich heimelijk laten keuren.

Gedreven door zijn ideaal en de propaganda van Duitse bezettingsautoriteiten vertrok Henk met een grote groep vol verwachting richting oostfront. In Sennheim in de Elzas en in het Oost-Pruisische Arys werden de rekruten op Duitse wijze klaargestoomd voor het militaire handwerk. Begin 1942 bereikten de Nederlandse vrijwilligers eindelijk het Wolchov-front bij Leningrad (St.-Petersburg). Daar vochten ze in de moerassen tegen Vlassows leger, dat over de bevroren rivier was doorgebroken.

Maar nauwelijks drie maanden later ging het al mis met Henk. Bij een van de verbeten gevechten die de Nederlandse legioensoldaten tegen de Russen voerden, raakte hij zwaargewond. Zijn hand was verbrijzeld en zijn linkerbeen moest worden afgezet. Na provisorische behandelingen in diverse medische hulpposten belandde hij uiteindelijk in een ziekenhuis in Koningsbergen (nu Kaliningrad). Voor zijn moeder enigszins een troost, want die kon haar zoon bezoeken. Toch hielp dat allemaal niet meer: op 11 mei 1942 bezweek hij aan zijn verwondingen.

Voor het einde van de oorlog zouden velen het lot van Henk Bothof delen.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog stierven duizenden Nederlanders aan het oostfront, vechtend tegen het ‘rode gevaar’ in dienst van de Waffen-SS. Maar na de bevrijding was er voor verdriet van hun nabestaanden geen ruimte. Als persona non grata in de Nederlandse samenleving – hun familieleden waren immers SS’ers – moesten ze zelf het verlies van man, verloofde, zoon of dochter verwerken. Schaamte, schuldgevoel en angst maakten dat ze dit verleden hardnekkig verzwegen.

Maar nu inmiddels voor vrijwel elke groep oorlogslachtoffers een monument is opgericht, krijgt zaterdag, ruim zestig jaar na het einde van de oorlog, ook deze groep zijn eigen gedenksteen. Niet in Nederland, maar nabij Narwa in Estland.

Het was de geschiedenis van Henk Bothof die zijn neef en genealoog Gerrit Bothof het idee gaf voor een gedenksteen. Tijdens onderzoek voor een boek over zijn Nederlands-Amerikaanse familie stuitte hij op hun lotgevallen in bezettingstijd. ‘Zo kwam ik erachter dat er tussen 1940 en 1945 vijf van mijn naamgenoten omgekomen zijn door oorlogshandelingen’, legt Bothof uit. ‘Matroos Rokus sneuvelde in mei 1940 in Vlissingen door een aanval van een Duitse duikbommenwerper. Chauffeur Frits overleefde het Duitse bombardement op Rotterdam niet. Cor werd aan het eind van de oorlog verplicht te werk gesteld in Duitsland en geldt sindsdien als vermist en de 12-jarige Nellie liet in september 1944 het leven als gevolg van een treinbeschieting.

‘Al die slachtoffers kunnen worden herdacht. Er zijn gedenkstenen voor de gesneuvelden van de Koninklijke Marine, voor de bombardementsdoden is plek gemaakt op de Rotterdamse begraafplaats Crooswijk, de dwangarbeiders worden herdacht met een naamsteen op de Niederländische Ehrenanlage in Düsseldorf en voor de doden van de treinbeschietingen is er het Nationaal Monument op de Dam. Maar waar moeten familieleden heen voor mensen als mijn neef Henk? Voor hen is er geen plaats om te rouwen.’

Bothof besloot daar iets aan te veranderen. Hij vatte het plan op voor een gedenksteen bij Narwa in Estland. Waarom juist daar? Bothof: ‘Dat heeft twee redenen. In de eerste plaats bevonden zich daar al soortgelijke stenen voor Vlamingen, Noren en Denen die als vrijwilligers in het Duitse leger dienden. Ten tweede was het deze plek, die de Grenadiershöhe wordt genoemd, waar de Nederlanders de laatste grote slag tegen de Russen leverden. Het hele regiment Seyffardt van de Divisie Nederland is hier ten onder gegaan. Dat waren bij elkaar zo’n 900 man.’

De financiering voor de steen verkreeg Bothof door aandacht te vragen in het bulletin van de Stichting Werkgroep Herkenning, die sinds 1982 steun biedt aan kinderen van ouders die de kant van de bezetter kozen. Vanuit deze hoek en van anderen die sympathiek tegenover het plan stonden, kreeg Bothof uiteindelijk geld. Vervolgens boog hij zich over een passende tekst, die zowel in het Nederlands als in het Estlands in de granieten steen werd gebeiteld: ‘Ter nagedachtenis aan de gesneuvelden, vermisten en in gevangenschap omgekomen Nederlandse frontsoldaten, verpleegsters en helpers die tijdens de Tweede Wereldoorlog in Oost-Europa 1941-1945 trouw hun plicht vervulden’.

Is Bothof niet bang dat de plek ook verkeerd publiek aantrekt, zoals neo-nazi’s? ‘Daar heb ik eigenlijk nooit iets over gehoord’, zegt hij. ‘De Estlandse overheid heeft enige jaren terug wel een gedenksteen voor SS-vrijwilligers uit eigen land verwijderd, omdat daarop een afbeelding van een Estlander in Duits uniform was afgebeeld. De steen voor de Nederlanders is bewust zeer sober gehouden en geeft precies weer wat de bedoeling is: geen verheerlijking van het verleden, maar een eenvoudig eerbewijs tegenover de slachtoffers.’

In Nederland laaide in 2001 een discussie op over wat er met de NSB-graven moest gebeuren. Daarvan bleken er nog zo’n zeven te bestaan en er werd gevreesd dat dergelijke plaatsen als een magneet zouden werken op nazi-sympathisanten. Dat is echter niet gebeurd en inmiddels worden deze grafzerken beschouwd als cultuurhistorische monumenten, die deel uitmaken van de Nederlandse oorlogsgeschiedenis.

Afgezien van de gedenksteen zou Bothof graag zien dat de Nederlandse overheid zich bekommerde om het lot van gesneuvelde en vermiste Nederlanders in Duitse dienst. Veel nabestaanden zijn immers nog steeds in het ongewisse over wat er met hun naasten is gebeurd. Hij schreef er zelfs een brief over aan de minister-president.

Zijn schrijven belandde uiteindelijk bij het ministerie van Buitenlandse Zaken. Dat liet weten dat het zich kon voorstellen, dat velen na de Tweede Wereldoorlog ‘de behoefte hebben gevoeld om meer te weten te komen over de omstandigheden en over de plaats waar hun familielid begraven werd’ en dat ook nu nog nabestaanden gegevens over hun familieleden terug zouden moeten kunnen vinden.

Verantwoordelijkheid neemt het ministerie hier echter niet voor; er wordt verwezen naar de Volksbund für Kriegsgräberfürsorge, de Duitse oorlogsgravenstichting. Volgens Bothof willen vertegenwoordigers van de Nederlandse diplomatieke dienst geen gegevens over teruggevonden stoffelijke overschotten van Nederlanders in Duitse krijgsdienst aannemen. Twee vertegenwoordigers van de Volksbund verklaarden dit onafhankelijk van elkaar aan hem.

Het ministerie ontkent echter dat er informatie over stoffelijke resten van Nederlanders is aangeboden: de laatste vijf tot tien jaar zou dit in St.-Petersburg en Tallinn niet zijn gebeurd. ‘Het interesseert Buitenlandse Zaken niets als er stoffelijke overschotten teruggevonden en herbegraven worden. De nabestaanden moeten maar regelmatig op de website van de Volksbund kijken’, concludeert Bothof. ‘Maar doden verdienen respect en moeten herdacht kunnen worden. Je hoeft het niet met hen eens te zijn om ze te kunnen gedenken.’

[MARKET GARDEN]

Uiteraard interesseerd het ministerie zich niet voor "oorlogsvrijwilligers" die in Duits uniform zijn gesneuveld.

Het doet pijn om ter erkennen dat we, en daar bedoel ik Nederland mee zo'n beetje de meeste SS vrijwilligers leverden van heel Europa, om nog maar te zwijgen over de Nederlandse politie die zonder morren Joden ophaalde voor de Duitse bezetter.

[Nick]

Goed initiatief in mijn ogen!
Ook zij mogen niet vergeten worden, ookal waren ze "fout".

[IJsbrand]

Uiteraard interesseerd het ministerie zich niet voor "oorlogsvrijwilligers" die in Duits uniform zijn gesneuveld.

Het doet pijn om ter erkennen dat we, en daar bedoel ik Nederland mee zo'n beetje de meeste SS vrijwilligers leverden van heel Europa, om nog maar te zwijgen over de Nederlandse politie die zonder morren Joden ophaalde voor de Duitse bezetter.

Als er toen een SFOR of iets dergelijks had bestaan waren deze jongens waarschijnlijk in dat uniform naar het
Oostfront getrokken om tegen het communisme te vechten.
Vergeet niet dat de communisten voor de oorlog de meest bejegende landgenoten waren.
Van iedere landgenoot die ook maar iets de neus richting Rusland had staan is wel een document terug te vinden,
netjes verzorgd door de toenmalige CID.
Via Internet zijn nog duizenden personen in geheel Nederland opvraagbaar uit die periode, met een
ruime beschrijving van hun doen en laten.

Ook voor- en naoorlogse politici hebben hun hand gehad om mensen richting het Nationaal Socialisme te drijven
wat te denken van De Quay, Colijn, Schermerhorn, Staf, Linthorst Homan, Einthoven e.v.a. die een positieve houding
richting de Duitsers adviseerden, alsmede de collaboratie van vele grote Nederlandse industrieëlen.

En hoe betrouwbaar was de club die in Londen zat, denk alleen eens aan het Englandspiel, waardoor vele meestal
communistische verzetsstrijders direct in de handen van de Duitse SD vielen en de dood hebben gevonden.
Schreieder, de leider van de SD is hiervoor nooit veroordeeld.
Tijdens het proces tegen Anton van der Waals mocht er over het Englandspiel nooit gesproken worden.

Waarom zijn er zoveel Nederlandse steden door Geallieerde bommen vernietigd? Waren die echt de weg kwijt?
Men wist Dresden en Hamburg toch ook wel te vinden?

Ik raakte wel even off-topic maar, er zijn zoveel practisch politiek onwetende jongens naar het Oostfront
gelokt waarom mogen die niet herdacht worden.

Trouwens ik mis een verslag van de herdenking in De Telegraaf, hun toenmalige directeur Hakkie Holdert was
ook als lid van de Waffen-SS aan het Oostfront, dan mag je oude kameraden toch niet vergeten.
Ik ken ook nog de leus: liever een raket in de tuin, dan een Rus in de keuken.

[MARKET GARDEN]

Goed initiatief in mijn ogen!
Ook zij mogen niet vergeten worden, ookal waren ze "fout".

Ach wat is fout?? Met de Waffen SS tegen het communisme was "fout" terwijl in juni 1950 de Korea oorlog begon, ook tegen het communisme die 2 miljoen mensen het leven koste.
En wat te denken van de Vietnam oorlog, de geldverslindende koude oorlog en alle aan de strijd tegen het communisme gerelateerde oorlogen in Zuid Amerika en Afrika?!

[Nekaf]

Deze mensen vochten voor hun idealen. Achteraf discutabel, maar toen niet.
Ook zij verdienen het om niet vergeten te worden.

[Rik]

Btw interessante site http://www.volksbund.de (zoals eerder genoemd in dit topic)

[jacob]

" die trouw hun plicht vervulden" .........nou....dankzij die collaborateurs duurde de oorlog wellicht een dag langer dan nodig was...ze hadden beter naar Engeland kunnen vluchten en voor de geallieerden vechten....DAT was hun plicht! maja dat is mijn mening en verder ist wel goed dat ook hun een plek hebben waar ze eeuwig kunnen rusten maar die laatste tekst op die steen had erniet bij gehoeven.

[Nick]

Achteraf zeggen is altijd makkelijk Jacob.
In die tijd was dit anders... Vele factoren speelde mee!

[Gertos45]

Ja ja maar hoe langer ik wo2 betudeer en het gedrag van de 'heldhaftige' geallieerden die voor de goede zaak streden en zo het 'kwade' versloegen, hoe meer ik ervan overtuigd ben dat dit plaatje niet zomaar klopt.

De Geallieerden beschouden zichzelf (toch Fr, GB en USA) als de drie grootste en beste democratiën ter wereld.

Maar hun motieven om 'de kleine landen ' te bevrijden van de 'bezetter' waren niet steeds even mooi.

Ook de onnatuurlijke alliantie met Stalin, toch een dictator minstens gelijkwaardig aan Adolf Hitler, was een vreemde zaak.

De manier hoe Churchill en Stalin zelve Europa indeelden in Oost en West was zeer discutabel. Alsof al die landen tussen Duitsland en Rusland niet belangrijk waren.

Of goe Montgommery vroeg aan een Pools officier in het britse leger in 1944 ten tijde van de opstand.

"Wat spreken jullie in Polen? Russisch of Duits...."

[Mike.H]

Achteraf zeggen is altijd makkelijk Jacob.
In die tijd was dit anders... Vele factoren speelde mee!

mee eens.. hoeveel mannen hebben nou wél het goeie gedaan? 8.000 ofzo? tegen max. 25.000 Nederlanders.. nou ik vind dat zij ook hun plicht hebben gedaan.. ze hebben gevochten voor waar zij voor stonden; Verenigd Europa, Tegen Bolsjewisme enz.

[Rednas]

Ik las vandaag dat het monument is vernield.

[Seyffardt]

Ja, dat klopt. Is ook nog op de Nederlandse radio geweest. Binnenkort zal de schade wel weer hersteld zijn. De steen (en ook de andere twee die er naast staan) is al eerder beschadigd door intolerante elementen.

[Wouter]

Intolerante elementen?
Nee hoor, dat zijn gewoon jongens die 'trouw hun plict vervullen'
Net zo trouw als de Nederlandse SS, en allebei hartstikke fout.

[Seyffardt]

Je begrijpt er geloof ik niet veel van, he?