onderwijs bevordert zelf nadenken?

Algemene vragen over de Tweede Wereldoorlog; ook bedoeld voor ongeregistreerde forumbezoekers.
Plaats reactie
Gebruikersavatar
okke
Lid
Berichten: 3369
Lid geworden op: 25 feb 2003, 20:31
Locatie: Rosmalen
Gegeven: 3 keer

onderwijs bevordert zelf nadenken?

Bericht door okke »

In onderstaand artikel uit de Volkskrant van vrijdag 21 mei wordt de stelling besproken dat onderwijs een belangrijke bijdrage kan leveren aan niet blindelings gehoorzamen van bevelen en eigen verantwoordelijkheid nemen.

In de Abu Ghraib gevangenis in Irak hebben gewone Amerikaanse soldaten mensonterende handelingen uitgevoerd met gevangenen.

Tijdens de oorlog hebben mensen blindelings aanwijzingen van de bezetters uitgevoerd.

Is het mogelijk om ons hiertegen te sterken?


Bewakers konden zich anders gedragen

Hoe kunnen we voorkomen dat mensen bevelen van boven blindelings gehoorzamen en hun eigen verantwoordelijkheid afschuiven, zoals in de Abu
Ghraib-gevangenis gebeurde? Het onderwijs kan er een belangrijke bijdrage aan leveren, meent Carin Wevers.


De vernederingen en martelingen van Irakezen in de Abu Ghraib-gevangenis waren niet per se het werk van onmensen, betoogt de sociaal psycholoog Quinten Raaijmakers in de Volkskrant van 15 mei. ‘Het zijn gewone mensen zoals u en ik.’ Dat is meteen ook het verbijsterende: we kunnen onszelf niet in slaap sussen met de gedachte dat hier monsters aan het werk waren, we moeten onder ogen zien dat de meesten van ons onder bepaalde omstandigheden zich jegens medemensen gruwelijker kunnen gedragen dan ze zelf ooit voor mogelijk hadden gehouden. In hun promotieonderzoek lieten Quinten Raaijmakers en Wim Meeus in 1984 zien dat er een verband bestaat tussen het ‘morele ontwikkelingsniveau’ van de deelnemers en de mate van blinde gehoorzaamheid.

Als docent filosofie op een middelbare school toon ik in de hoogste klassen van het atheneum jaarlijks een videofilm van het experiment waarmee Stanley Milgram begin jaren zestig de wereld schokte. De reacties op het gemak waarmee proefpersonen hun ‘slachtoffers’ op aandringen van autoriteiten in witte jassen sterke stroomstoten toedienen, zijn elk jaar hetzelfde: ‘Zoiets dóe je toch niet?’ In eerste instantie denken bijna alle leerlingen dat zij nooit de 400 Volt zullen toedienen. Op de vraag over welke uitzonderlijke eigenschap zij dan beschikken – de helft van Milgrams proefpersonen gaat wel zo ver – blijven ze me het antwoord schuldig.

Na twee lessen felle discussie naar aanleiding van de video is de helft niet meer zo zeker van zichzelf. Ze gehoorzamen immers de hele dag door de zoemer, de leraren, het rooster, de ouders. De uitkomst van de discussie is telkens: nadenken is toch wel noodzakelijk om te voorkomen dat je zomaar doet wat een ander je zegt. Een mens zal moeten inzien dat hij altijd zelf verantwoordelijk is en dat dat niet betekent dat hij nooit bereid is om zich te onderschikken aan een groepsbesluit. De verinnerlijkte moraal moet de maatstaf zijn.

Het experiment heeft nog een opmerkelijk gevolg. Vrijwel alle leerlingen zijn van mening dat ze verplicht naar school komen en dat de school vooral een ellendig tijdverdrijf is. Na school begint het leven. Als ze de videofilm gezien hebben en de discussies in de klas hebben laten bezinken, zijn ze van twee dingen overtuigd. Ten eerste: het is hun eigen keuze om naar school te komen, ze weten dat het hun eigen verantwoordelijkheid is. Ten tweede: nadenken over je eigen handelen is misschien geen voldoende, maar wel een noodzakelijke voorwaarde om Het Kwaad in onszelf te voorkomen.

Om dezelfde materie aan de orde te stellen bij hbo-studenten sociaal-pedagogische hulpverlening, doe ik als docent van de Hogeschool Zuyd in Maastricht sinds enkele jaren een bescheiden gehoorzaamheidsexperiment. Eerstejaars studenten vraag ik aan het begin van een college een variant van de ariërverklaring te ondertekenen. Om een stageplaats te bemachtigen, moeten ze hun handtekening zetten onder een formulier waarin ze verklaren dat cliënten de vrijheid moeten hebben om aan te geven dat ze uitsluitend door een hulpverlener van hun eigen nationaliteit geholpen willen worden, dat een werkgever bij gelijke geschiktheid van sollicitanten het recht heeft om te kiezen voor de kandidaat met de Nederlandse nationaliteit én dat het redelijk is dat in tijden van economische recessie werknemers die niet over een Nederlands paspoort beschikken als eersten in aanmerking komen voor ontslag.

Wie verbaasd is over het hoge aantal Nederlanders dat aan het begin van de Duitse bezetting bereid was om de niet-joodverklaring te ondertekenen, zal achterover slaan van het resultaat onder eerstejaars studenten. Zonder lichamelijke of fysieke dreiging, met als enige mogelijke sanctie het moeilijker bemachtigen van een stageplaats, tekent 60 procent van de studenten zonder zelfs maar een vraag te stellen!

Hoewel het vak filosofie op middelbare scholen sterk is gestegen – tot ongeveer 175 middelbare scholen nu –, is het vak nog steeds niet verplicht. Het wordt dus in tijden van krapte als eerste weer geschrapt, zoals nu dreigt te gebeuren op het bezuinigende Bonnefantencollege in Maastricht, waar ik in de hoogste klassen van het atheneum al tien jaar lang filosofie-onderwijs verzorg. Het hangt van de school af of en in welke mate het vak als waardevol gezien wordt. De coalitiepartijen in het kabinet hebben wel de mond vol over normen en waarden en verloedering van de samenleving, maar de stap is nog steeds niet gezet om onderwijs in de basisuitgangspunten van de filosofie uit te roepen tot een onmisbaar onderdeel van het middelbaar en hoger onderwijs.

‘Moreel bewustzijn is keuzes maken. Hoe hoger opgeleid je bent, hoe meer keuzeruimte je hebt’, merkt Quinten Raaijmakers terecht op. Het centraal schriftelijk eindexamen filosofie gaat dit jaar – om precies te zijn: 27 mei – over deugdethiek. Kern van de deugdethiek: deugdzaam leven kun je leren! Een morele houding kun je ontwikkelen – hoe vroeger hoe beter – onder meer door er in het onderwijs aandacht aan te besteden. Hoeveel ‘bewijzen’ hebben we nodig voordat we het belang van een goede scholing met meer aandacht voor moraal en ethiek inzien? Natuurlijk gaat het niet lukken om de hele bevolking zodanig te scholen in moraal en ethiek dat we kunnen garanderen dat excessen als die in de Abu Ghraib-gevangenis – of zoals die in Srebrenica tien jaar geleden – niet meer voorkomen. Maar we kunnen wel zorgen dat aan de noodzakelijke basisvoorwaarden is voldaan: jonge mensen in alle onderwijstypen leren dat ze hun verantwoordelijkheid moeten nemen en dat ze moeten nadenken over hun eigen handelen en de mogelijke consequenties ervan.

Carin Wevers is docente filosofie aan het Bonnefantencollege en aan de sectie SPH van de Hogeschool Zuyd in Maastricht.
Zelf Denken Samen Leven - Humanistisch Verbond
Gebruikersavatar
Arjen
Lid
Lid
Berichten: 2451
Lid geworden op: 25 okt 2002, 01:35
Contacteer:

Bericht door Arjen »

Alhoewel ik mezelf realizeer dat ik een eenzame stem in het duister ben,
hoewel ik mezelf realiseer dat filosofie als vak op scholen een positief iets is,
hoewel ik begrijp dat een hogere opleiding ruimte bied aan een grotere keuzevrijheid,
wil ik toch zeggen dat het dankzij scholing en wegens die kleinere keuzevrijheid is dat mensen zichzelf niet vrijmaken uit de aangeleerde gedrags patronen.

Is het niet zo dat je op scholen slechts leert om in te vullen wat de leraar(es) wil?
Is het niet zo dat wat er geleerd wordt bij geschiedenis in elk land anders is?
Is het niet zo dat de staat bepaalt wat je leert?
Is het niet zo dat je geleerd wordt om in het rijtje te lopen?
Is het niet zo dat wanneer je niet in het rijtje loopt je buiten vele regeltjes valt?
Is het niet zo dat je mindere keuzes hebt wanneer je geen gedegen opleiding hebt?
Is het niet zo dat minder keuzes je dwingen tot het maken van vervelende beslissingen?
Is het niet zo dat het leven in onze maatschappij je dwingt tot dingen die je liever niet wil zoals vervuiling, consumptie van goederen die op een oneerlijke manier verkregen zijn, onder druk van de armen der aarde.
Is er nog een manier om jezelf te verzetten vraag ik mezelf wel eens af?
Want als ik besluit om niet meer vlees te eten van dieren die "gemarteld" zijn word ik gestraft door hogere kosten.
Als ik besluit om niet meer mee te doen aan het spel en niet te stemmen word mijn stem verwijderd uit de pot en dat betekend voordeel voor de grote partijen.
Als ik besluit om voor de zwakkeren op te komen behartig ik niet mijn eigen belangen (door bijv. vrijwillegers werk of door in de weg te gaan staan van intimidatie) en kom ik bedrogen uit.
Waar is die hogere opleiding als het aankomt op het helpen van je medemens, want zijn het niet de rijkeren die over de daklozen heenstappen zonder hen te zien?
Waar is die hogere opleiding als het aankomt op morele keuzes, want zijn het niet de "beschaafde" landen die de meeste oorlogen voeren?

Is het niet je vrijheid die jou onbelemmerd de juiste keuzes laat maken?
Is het niet het gebrek aan onderwijs en regelgeving die jou met je hart laat reageren?
Meester Zhuang's repliek op de vraag om minister te worden:
"Scheer je weg! Ik geef er de voorkeur aan om in mijn modderpoel te blijven spelen, in plaats van me door een potentaat in het gareel te laten slaan! Nooit van mijn leven zal ik een ambt aanvaarden, Maar altijd fijn blijven doen waar ik zin in heb."
http://odeon.xs4all.nl/
Gebruikersavatar
okke
Lid
Berichten: 3369
Lid geworden op: 25 feb 2003, 20:31
Locatie: Rosmalen
Gegeven: 3 keer

Bericht door okke »

benmaf schreef:Is het niet je vrijheid die jou onbelemmerd de juiste keuzes laat maken?
Is het niet het gebrek aan onderwijs en regelgeving die jou met je hart laat reageren?
Dat is waar. Het tegenovergestelde geldt denk ik ook; dat je vrijheid je onbelemmerde de foute keuzes laat maken. En dat met je hart reageren niet altijd de verstandigste keuzes tot gevolg heeft.
Zelf Denken Samen Leven - Humanistisch Verbond
Gebruikersavatar
Arjen
Lid
Lid
Berichten: 2451
Lid geworden op: 25 okt 2002, 01:35
Contacteer:

Bericht door Arjen »

Idd; soms maak je foute keuzes. Voornamelijk wanneer je de situatie niet kunt overzien. Als het maar vanuit een puur hart gebeurd.
Dan zul je in ieder geval geen vreslijkheden begaan volgens mij.
Maar misschien zegt dit meer over mij dan over de rest van de wereld.
Meester Zhuang's repliek op de vraag om minister te worden:
"Scheer je weg! Ik geef er de voorkeur aan om in mijn modderpoel te blijven spelen, in plaats van me door een potentaat in het gareel te laten slaan! Nooit van mijn leven zal ik een ambt aanvaarden, Maar altijd fijn blijven doen waar ik zin in heb."
http://odeon.xs4all.nl/
lapijntje
Lid
Berichten: 234
Lid geworden op: 22 okt 2002, 17:56
Locatie: België (Bredene)

Bericht door lapijntje »

Je hebt wel een punt hoor, Benmaf. Sartre (het was toch Sartre hé?) sloeg de spijker op de kop wanneer hij zei: "Nous sommes condamnés à liberté". Dat heeft mij eigenlijk wel sterk aan het denken gezet. En hij hééft gelijk. Uiteindelijk is zou je geest het sterkste moeten zijn wat een mens bezit, dat is het vreemde en wrede aan zulke situaties waarbij iemand gedwongen wordt te gehoorzamen. Je geest werkt waarschijnlijk op volle toeren, je draait je in bochten en keren, maar je moét.

Toch écht vreemd. Wat bezielt de mensen dan eigenlijk om iemand anders te dwingen?

En nog vreemder, waar ik ook vaak over denk: voor hetzelfde geld zijn we allemaal bezig met het dwingen van anderen om iets te doen... Ach ja, ik weet het, ik sla op dit moment wartaal uit waarschijnlijk, :) , maar denk er eens over na. Toch wel raar hé, zo'n mens.
Maar ik - met mijn kleine vleugeltjes - wil de hele wereld zonnig kleuren...
Gebruikersavatar
Arjen
Lid
Lid
Berichten: 2451
Lid geworden op: 25 okt 2002, 01:35
Contacteer:

Bericht door Arjen »

Ik zou niet weten wie dat gezegd heeft maar ik wilde wel ff reageren op je.
Ik weet heel erg zeker dat wij als mensen continu bezig zijn elkaar te "dwingen" (tussen haakjes omdat het niet zo letterlijk is).
Op de een of andere manier hebben we allerlei manieren bedacht om het onszelf makkelijker te maken die ervoor zorgen dat we onszelf idd in allerlei bochten moeten wringen om nog mee te kunnen doen daarmee.
Ik heb niet het idee dat dat zo bewust is alemaal; anders zouden de meesten het laten.
Vandaar ook dat het spelletje werkt zoals het werkt.
Een beetje op dezelfde manier zoals veel van onze producten in azie gemaakt worden (door kinderen) omdat het daar goedkoper is.

Ik wilde als laatste nog ff zeggen..MOETEN bestaat niet.
Het gaat erom wat je kiest.
Alhoewel de keuzes soms zo oneerlijk zijn dat het wel zo voelt...
Meester Zhuang's repliek op de vraag om minister te worden:
"Scheer je weg! Ik geef er de voorkeur aan om in mijn modderpoel te blijven spelen, in plaats van me door een potentaat in het gareel te laten slaan! Nooit van mijn leven zal ik een ambt aanvaarden, Maar altijd fijn blijven doen waar ik zin in heb."
http://odeon.xs4all.nl/
Gebruikersavatar
Peter M
Lid
Berichten: 6271
Lid geworden op: 15 okt 2003, 18:09

Bericht door Peter M »

Ik betwijfel ook sterk of onderwijs ons aanmoedigd om zelf te denken. Het onderwijs dat ik volg in ieder geval niet. 9 van de 10 leerkrachten bij ons ratelt leerstof af, schrijft op bord wat en neer en je mag blij zijn dat je toch nog iets hebt kunnen noteren. Proberen te begrijpen tussendoor en even wachten? Ho maar!
lapijntje
Lid
Berichten: 234
Lid geworden op: 22 okt 2002, 17:56
Locatie: België (Bredene)

Bericht door lapijntje »

Benmaf, met MOETEN bedoel ik écht wel MOETEN, namelijk de extreme gevallen zoals in WO II, daarin hadden de joden ook geen keuze meer, eens ze opgepakt waren. Het is wel een héél extreem voorbeeld, er zijn heus wel meer actuele voorbeelden, maar daar kom ik nu even niet op :lol:

En ik wil ook nog eventjes zeggen dat wij in onze godsdienstles de hele tijd door gestimuleerd worden tot nadenken (dat wil zeggen: de mensen die geïnteresseerd zijn in meer dan het andere geslacht, kleren en make-up hé :) ) We leren over de slavenhandel, over mensenrechten, we leren ethiek en filosofie, allemaal zaken die je wel doen nadenken over de maatschappij en dergelijke. Als je dat niet doet dan ben je ook wel degelijk gebuisd, want dan leg je nergens linken en zo. Dénk je niet, dan ben je écht geflesd, en om eerlijk te zijn: geef mij dan écht maar zulke vakken (waarin je met je neus op de feiten gedrukt wordt en leert nadenken hé)!!
Maar ik - met mijn kleine vleugeltjes - wil de hele wereld zonnig kleuren...
Gebruikersavatar
Arjen
Lid
Lid
Berichten: 2451
Lid geworden op: 25 okt 2002, 01:35
Contacteer:

Bericht door Arjen »

lapijntje schreef: dat wil zeggen: de mensen die geïnteresseerd zijn in meer dan het andere geslacht
bestaat er nog meer dan?
;)

maar ik wilde nog ff zeggen hoe raar het ook mag klinken:
je MOET helemaal niets, het is alleen dat sommige consequenties ondenkbaar zijn...
Maar uiteindelijk is het zo: als jij als jood jezwelf genoeg verzette tegen de duitse overweldiger dan vond je dood, wat misschien maar beter is dan een concentratie kamp en dan sterven.
Maar dat is een keus...
Alles is een keus...sommige alleen niet bewust of sommige te moeilijkom te maken.
Ik weet niet...misschien zeg ik dit makkelijk omdat ik (gelukkig) dat soort situaties niet ken.
Ofzo..
Meester Zhuang's repliek op de vraag om minister te worden:
"Scheer je weg! Ik geef er de voorkeur aan om in mijn modderpoel te blijven spelen, in plaats van me door een potentaat in het gareel te laten slaan! Nooit van mijn leven zal ik een ambt aanvaarden, Maar altijd fijn blijven doen waar ik zin in heb."
http://odeon.xs4all.nl/
lapijntje
Lid
Berichten: 234
Lid geworden op: 22 okt 2002, 17:56
Locatie: België (Bredene)

Bericht door lapijntje »

Aan de andere kant denk ik dat je net in zo'n levensbedreigende situatie beseft hoe mooi het leven is, hoe kostbaar. Je hebt gelijk als je zegt dat kiezen voor de dood menswaardiger is dan het leven in een concentratiekamp, maar toch. Ik denk dat we ons niet kunnen inbeelden hoe dat is, zo'n keuze moeten maken... Uiteindelijk is ook wel gebleken dat vele Joden de concentratiekampen overleefden net omdàt ze zich vastklampten aan het leven.
Maar ik - met mijn kleine vleugeltjes - wil de hele wereld zonnig kleuren...
Gebruikersavatar
Arjen
Lid
Lid
Berichten: 2451
Lid geworden op: 25 okt 2002, 01:35
Contacteer:

Bericht door Arjen »

Daar zit wat in lapijntje.
Vaak is het zo dat oor negatieve dingen om ons heen we steeds meer positieve dingen gaan zoeken.

ps: Ik ben erg blij dat ik me niet voldoende in kan leven om dit soort dingen te doorgronden
Meester Zhuang's repliek op de vraag om minister te worden:
"Scheer je weg! Ik geef er de voorkeur aan om in mijn modderpoel te blijven spelen, in plaats van me door een potentaat in het gareel te laten slaan! Nooit van mijn leven zal ik een ambt aanvaarden, Maar altijd fijn blijven doen waar ik zin in heb."
http://odeon.xs4all.nl/
lapijntje
Lid
Berichten: 234
Lid geworden op: 22 okt 2002, 17:56
Locatie: België (Bredene)

Bericht door lapijntje »

Wees maar gerust, ik ook! De laatste tijd besef ik goed genoeg hoe mooi het leven is en hoe zuinig we er dus mee moeten omspringen. Waarom beseffen de grote machtshebbers dat dan niet? Die zouden inderdaad veel beter eens naar een hoe-leer-je-denken-zonder-steeds-meer-macht-te-willen-school gaan!
Maar ik - met mijn kleine vleugeltjes - wil de hele wereld zonnig kleuren...
Gebruikersavatar
Arjen
Lid
Lid
Berichten: 2451
Lid geworden op: 25 okt 2002, 01:35
Contacteer:

Bericht door Arjen »

Ik denk dat ja alleen maar de macht kunt krijgen als je dat soort dingen niet ziet Lapijntje; anders bedank je ervoor volgens mij.
Meester Zhuang's repliek op de vraag om minister te worden:
"Scheer je weg! Ik geef er de voorkeur aan om in mijn modderpoel te blijven spelen, in plaats van me door een potentaat in het gareel te laten slaan! Nooit van mijn leven zal ik een ambt aanvaarden, Maar altijd fijn blijven doen waar ik zin in heb."
http://odeon.xs4all.nl/
lapijntje
Lid
Berichten: 234
Lid geworden op: 22 okt 2002, 17:56
Locatie: België (Bredene)

Bericht door lapijntje »

Daar heb je toch ook wel een uitroepteken!! :)
Maar ik - met mijn kleine vleugeltjes - wil de hele wereld zonnig kleuren...
Gebruikersavatar
de ernstige man
Lid
Berichten: 192
Lid geworden op: 08 jun 2004, 14:19
Locatie: Haarlem

Bericht door de ernstige man »

hier is een gedicht over het leven en hoe kostbaar het is:
http://www.thelaboroflove.com/prose/poems/flower.html
Plaats reactie