Bloedbad aan Frans-Duitse grens

[Old guy]

Door NOS geschiedenis specialist Dik Verkuil

Vandaag herdenken de presidenten Hollande en Gauck in de Elzas het begin van de Eerste Wereldoorlog. Het beeld van die oorlog wordt bepaald door de loopgraven in Vlaanderen en Noordwest-Frankrijk. Maar in de Elzas vonden de eerste schermutselingen plaats. Langs de hele Frans-Duitse grens waren in augustus 1914 de bloedigste gevechten van de hele oorlog.

Al op 3 augustus trokken Franse troepen de Elzas in, die in 1871 was geannexeerd door Duitsland. Op de Duitsers maakten de Franse indringers een merkwaardige indruk. Een Duitser schreef naar huis dat ze eruitzagen alsof ze uit een prentenboek kwamen. Net als in de tijd van Napoleon droegen ze een rode broek en een blauwe jas, en werden ze voorafgegaan door muziekkorpsen en officieren die gewapend met een degen op hun paard zaten.

Oorlogsplan
De opmars in de Elzas hoorde bij het Franse oorlogsplan, dat bepaalde dat de complete krijgsmacht aan de Frans-Duitse grens zou worden ingezet voor een krachtig offensief.

De Franse opperbevelhebber, Joffre, negeerde de vele waarschuwingen dat de Duitsers een heel ander oorlogsplan hadden. Zij richtten hun hoofdmacht op een mars door het centrum van België, om vandaar de zwak verdedigde Franse noordgrens over te steken. Aan de Frans-Duitse grens werden twee legers achtergehouden om de Fransen bezig te houden.

Beslissende slag
Eerst boden de Duitsers weinig weerstand. Na vijf dagen al namen de Fransen Mulhouse in, maar een dag later sloegen de Duitsers terug. Daarop beval Joffre zijn eerste en tweede leger - de Franse krijgsmacht was onderverdeeld in vijf legers - de geplande hoofdaanval in de Elzas en in Lotharingen in te zetten.

Terwijl het eerste en tweede leger verwikkeld raakten in zware gevechten, stuitte het vijfde Franse leger bij Dinant, over de Belgische grens, op een enorme Duitse troepenmacht. Joffre trok hieruit de onjuiste conclusie dat de Duitsers meer naar het oosten, in de Ardennen, dus wel zwak moesten zijn. Daarom gaf hij op 21 augustus zijn derde en vierde leger opdracht daar de beslissende aanval in te zetten.

Bloedigste dag
Het gevolg was dat op 21, 22 en 23 augustus langs de hele grens bloedige gevechten plaatsvonden. De Fransen leden zware verliezen. Alleen al op 22 augustus vielen 27.000 Franse doden, het hoogste dodental op één dag in de hele oorlog. In de eerste drie oorlogsweken verloren de Fransen 300.000 van hun 1,5 miljoen militairen. Van hen sneuvelden er 75.000, de rest raakte gewond of vermist.

Op 24 augustus trokken de Fransen zich terug. De Duitsers zetten de achtervolging in, maar waren zelf zo uitgeput dat het niet lukte een beslissende doorbraak te forceren.

Achterhaald
Waarom werd het Franse offensief zo'n debacle? Er zijn twee hoofdoorzaken: Joffre had de Duitsers zwaar onderschat en de Franse strijdwijze was volstrekt achterhaald. De Fransen rukten in dichte massa's op, schouder aan schouder. Het was een beproefde methode, waarmee het Romeinse leger al successen had geboekt. Maar in een tijd dat de legers beschikten over mitrailleurs, houwitsers en andere zware artillerie kwam het neer op collectieve zelfmoord. Bij bosjes werden de Fransen neergemaaid door een onzichtbare vijand.

Daar kwam bij dat de Fransen met hun ouderwetse uniformen maar al te zichtbaar waren. Ook die felgekleurde uniformen waren vroeger zinvol geweest. Het was belangrijk elkaar in de mêlée (de chaos waarin vijandige troepen op elkaar stuitten) te herkennen. Maar nu mitrailleurs tegenstanders van grote afstand konden doden, was het belangrijk onzichtbaar te blijven.

Veldgrijs
De Duitsers waren daarom overgegaan op een grijsgroen (feldgrau) uniform. De conservatieve Franse legerleiding hield vast aan de traditionele kledij. In juli 1914 was alsnog besloten tot invoering van een onopvallend horizonblauw uniform, maar voor de slachtoffers van augustus 1914 kwam dat te laat.

Verder speelde mee dat de Franse legerleiding geloofde dat wil en vastberadenheid in een oorlog beslissend waren. De militairen moesten moed en aanvalslust tonen. Zichzelf ingraven, zoals de Duitsers deden, werd gezien als verachtelijk. De Fransen hadden de eerste weken daar dan ook de instrumenten niet voor.

Bloedige berg
Na augustus 1914 werd de Frans-Duitse grens een relatief rustige uithoek. Net als overal kwamen de troepen in loopgraven tegenover elkaar te liggen, maar grote veldslagen bleven hier uit.

De plaats waar nog het bitterst en het langst werd gevochten, was de Vogezenberg waar vandaag de Frans-Duitse herdenking is, de Hartmannswillerkopf.

De top was van geen enkel belang, maar nadat de Fransen hem in november 1914 hadden bezet, ontwikkelden zich maandenlange gevechten, waarbij nu eens de Duitsers, dan weer de Fransen de berg in handen hadden. De nutteloze gevechten kostten aan beide kanten 15.000 mensenlevens.

De NOS doet verslag van de herdenking in de Elzas. Het programma '100 jaar Eerste Wereldoorlog' is tussen 18.10 en 19.00 uur te zien op Nederland 1. Presentatie: Astrid Kersseboom

Bron: NOS.nl
http://nos.nl/artikel/682304-bloedbad-a ... grens.html