wo2forum.nl

Gepubliceerd op: 14 september 2005

Door FRANÇOIS STIENEN

Op basis waarvan zij meent zich tegen de nazi - wetten te kunnen verzetten, vraagt de geharde Gestapo - ondervrager haar. "Ik volg mijn geweten", antwoordt de jonge studente Sophie Scholl zelfverzekerd. Het intrigerende verhoor vormt het hart van een aangrijpende film over een van de weinige Duitse verzetshelden uit de Tweede Wereldoorlog.

Sophie Scholl? Het is niet een naam die bekend in de oren klinkt. Toch vormde deze 21-jarige Duitse, samen met haar broer en nog een aantal andere studenten, de harde kern van een verzetsgroep luisterend naar de naam Die Weisse Rose. Hun verzet was geweldloos. Ze schreven kritische pamfletten en brieven die ze op de universiteit, in telefooncellen of via de post verspreidden.

De nazi's waren er in hun nadagen niet blij mee dat zelfs hun eigen volk niet meer in de zaak geloofde. Sophie, haar broer Hans en Christoph Probst werden op 18 februari 1943 opgepakt, meteen in een showproces berecht en dezelfde dag nog onthoofd.

Midden jaren tachtig stond deze verzetsgroep al aan de basis van een tweetal films. Regisseur Marc Rothemund en scenarist Fred Breinersdorfer kozen voor een benadering waarin vrijwel alle aandacht uitgaat naar de persoon van Sophie Scholl. Vlak nadat ze gearresteerd is blikt ze nog een keer omhoog naar de vrije hemel en snuift ze nog een keer de zuivere lucht op. Eenmaal in haar cel mijmert ze poëtisch-dromerig over de laatste vakantie met haar geliefde. Het zijn mooi in beeld gebrachte, intense momenten van een naar een noodlottig einde afdrijvend leven.

Hoofdrolspeelster Julia Jentsch zet Sophie Scholl gevoelvol neer als een jonge vrouw met pit, die koelbloedig haar nazi-opponent afbluft, maar tegelijkertijd kwetsbaar en gevoelig is. Eigenlijk een alledaags meisje, dat op een verkeerd moment in de de geschiedenis haar stem verheft en de strijd aanbindt met een onderdrukkend en extreem gewelddadig bewind.

Jentsch komt uit het theater maar is, zeker sinds haar glansrol in The educators, een veelgevraagde filmactrice. Op de afgelopen Berlinale won ze voor Sophie Scholl de Zilveren Beer.

Het verhaal van Sophie Scholl is, zowel visueel als inhoudelijk, duidelijk neergezet tegen de achtergrond van de nazitijd. Toch overstijgt de film deze overbekende tijd en omstandigheden. De persoon van Sophie Scholl staat symbool voor ieder individu dat in opstand komt tegen een regime dat steunt op geweld en leugens, en dat wetten instelt die de staat meer tot nut zijn dan het individu. Het begint in bepaalde westerse landen weer duidelijk die kant op te gaan, dus Sophie Scholls geval wordt ineens weer aardig actueel.

Film: Sophie Scholl. Regie: Marc Rothemund. Met: Julia Jentsch, Alexander Held en Fabian Hinrichs. Te zien in: Arnhem, Nijmegen, Wageningen. Zie: http://www.sophiescholl.nl.

Bron: De Gelderlander

Echo van een moedige stem

Na het succes van Der Untergang durven onze oosterburen weer met grotere regelmaat terug te kijken naar de donkerste periode in hun geschiedenis. Sophie Scholl vertelt het verhaal van een Duitse heldin uit de Tweede Wereldoorlog. Een jonge studente die voor haar geweldloze verzet tegen de waanzin van de Duitse oorlogsmachine uiteindelijk de ultieme prijs betaalt.

De film van Marc Rothemund begint als Sophie (Julia Jentsch) en haar broer Hans (Fabian Hinrichs) in het geniep pamfletten achterlaten op de universiteit van München. Als aanjagers van verzetsgroep Die Weisse Rose hopen ze met alternatieve berichtgeving over de oorlog en de wandaden die de nazi's opstapelen een revolte te starten.

Tot dan toe, we schrijven februari 1943, stuurde Die Weisse Rose het verzetskrantje rond via de post. Maar de enveloppen zijn op en de mogelijkheden hun activiteiten te verhullen worden steeds geringer. De rondgang op klaarlichte dag op de universiteit is gevaarlijk maar na een eerder opstandje van studenten elders zijn Sophie en Hans ervan overtuigd dat dit het moment is waar ze op hebben gewacht. Een klein duwtje in de rug zal voldoende zijn om de volkswoede in volle omvang tegen de Nazi's te laten ontvlammen.

Een mooie droom natuurlijk, maar ook rijkelijk naïef. Sophie en Hans worden gespot, gearresteerd en naar het Gestapo-hoofdkwartier gebracht. Daar begint een eindeloze reeks ondervragingen. Voor Sophie is haar kwelgeest herr Mohr (Alexander Held). Tussen hen ontwikkelt zich een fascinerend duel.

Er zijn eerder films gemaakt over Die Weisse Rose en Scholl. Maar Rothemund heeft als eerste gebruik kunnen maken van lang in de DDR-archieven verborgen nazi-documenten waarin de verhoren nauwkeurig zijn opgetekend. Ze geven zeer precies de moedige strijd van de jonge studente weer. Lang weet Scholl haar onschuld vol te houden. Maar als de bewijzen zich opstapelen, haar broer al bekend heeft en alle schuld op zich wil nemen kiest Sophie er voor niet zichzelf maar anderen in Die Weisse Rose te sparen.

Sophie Scholl gaat over vrijheid en de moed die er soms voor nodig is voor je idealen op te komen. Maar vooral is het een fascinerende botsing tussen de totaal verschillende persoonlijkheden van Scholl en haar ondervrager. Mohr wordt niet neergezet als een rabiate Nazi maar eerder als een doorgewinterd speurder die zichzelf voorhoudt dat hij slechts de wetten van zijn tijd handhaaft. Hij krijgt uiteindelijk zo veel bewondering voor zijn frustrerend weerbarstige gevangene dat hij haar een weg uit de problemen bezorgt. Dat zij die niet neemt maakt haar een heldin wier woorden, gesproken uit het graf, nog altijd relevant zijn.

(W.S.) Spits

Laatste dagen van een verzetsheldin,

Bij de verkiezing van de Grootste Duitser, eind 2003 in de ZDF-show Unsere Besten, eindigde slechts één vrouw in de toptien. Achter Konrad Adenauer, de eerste bondskanselier van het naoorlogse West-Duitsland, de kerkhervormer Martin Luther, en de grondlegger van het communisme, Karl Marx, eindigde Sophie Scholl op de vierde plaats, samen met haar broer Hans. De reden voor hun uitverkiezing: zij waren goed in de oorlog.
Sophie Scholl, geboren in Ulm op 9 mei 1921, maakte als studente in München deel uit van de door haar broer Hans opgezette, uit katholieke kringen voortgekomen verzetsgroep Die weisse Rose. Met behulp van pamfletten probeerden ze de Duitse bevolking te overtuigen van de ware aard van het nazi-regime. De taal was niet mis: De 'bruine horde (...) te verdelgen' gold voor elke Duitser als 'heiligste plicht'. Hitlers mond was 'de stinkende muil van de hel'.

Op 18 februari 1943 worden Sophie en Hans gearresteerd wegens het verspreiden van folders op de universiteit. De volgende dagen wordt zij verhoord door de Gestapo-officier Robert Mohr. Op 22 februari worden Sophie en Hans onthoofd.

Haar zus Inge schreef in 1952 het boek Die weisse Rose over Sophie. De Duitsers Michael Verhoeven (Die weisse Rose, 1982) en Percy Adlon (Fünf letzte Tage, 1982) maakten films over Sophie en het verzetsgroepje. Nu is er Sophie Scholl - die letzten Tage (in Nederland uitgebracht als Sophie Scholl) van Marc Rothemund, een minutieuze film over de laatste zes dagen van Sophie's leven (de dagaanduidingen verschijnen in beeld).

Het hart van Rothemunds film is de verbale tweestrijd tussen de ervaren Gestapo-ondervrager en de jonge studente. Een kamer met een tafel, twee stoelen en twee fantastische acteurs: Duitslands rijzende ster Julia Jentsch (The Edukators, Der Untergang) als de breekbare en moedige Sophie, Alexander Held als de rechtlijnige Robert Mohr. Jentsch kreeg begin dit jaar op het festival van Berlijn een Zilveren Beer voor haar rol en won een Gouden Lola, het Duitse equivalent van het Gouden Kalf.

Aanvankelijk ontkent Sophie alle beschuldigingen. Maar haar overtuiging en trots winnen het van haar overlevingsdrang. Als blijkt dat haar broer heeft bekend, is de angst van haar gezicht te lezen. Sophie slikt, en zegt dan met vaste stem: 'Ik heb het gedaan... en daar ben ik trots op'. Het breekbare meisje verandert in een vrouw van stavast, die steeds verbetener haar idealen verdedigt - ook als Mohr haar een uitweg lijkt te bieden.

Rothemund, die in Berlijn werd bekroond voor zijn regie, voerde gesprekken met de zoon van Robert Mohr om het personage recht te doen. Bovendien kon hij gebruikmaken van de transcripties van het Gestapo-verhoor, die in 1990 boven water kwamen in een Oost-Duits archief. De overige personages zijn veel minder goed uitgewerkt. Alle nazi's schreeuwen. Vooral rechter Roland Freisler schreeuwt heel erg hard. Ook de muziek had wel iets minder sturend gemogen. Het zijn slechts kleine smetjes. Sophie Scholl is een indrukwekkend en ontroerend kamerspel. Over Sophie Scholls 'Zivilcourage' kunnen niet genoeg films worden gemaakt.