Zhukov schreef:
Is Anus Mundi trouwens een goed boek?
Wel, ik heb het boek al meer dan twintig jaar terug voor het eerst gelezen en nu nog eens.
Soms niet literair hoogstaand, maar het gaat hier om de inhoud. Er komen op bepaalde passages veel namen in voor, waarvan je vooraf niet weet of het de moeite is die te onthouden. Een beetje wrang, want meestal is het omdat de mensen het einde van het boek niet halen.
Het is ongelooflijk in welke omstandigheden de gevangenen geleefd hebben. En het is nog ongelooflijker hoe vlot je zelf op de duur al die mensonwaardige omstandigheden leest met een drankje en een hapje bij de hand, als je begrijpt wat ik bedoel.
Dat is een beetje ook het beeld dat je krijgt - maar dan enorm uitvergroot natuurlijk - van de gewenning ten opzichte van menselijk leed en het aanpassingsvermogen van de overlevenden.
Ik blijf me toch afvragen wat sommige bewakers er toe aanzette de gevangenen onmenselijk te behandelen, terwijl anderen - indien je in deze omstandigheden hiervan kunt spreken - minder wreed of gewoon toleranter waren.
De lezer krijgt ook een beeld van een zeer opportunistische, concurrentiele 'samenleving', waar een mensenleven net zo veel waard was als wat het kon opbrengen. Soms uit pure overlevingsdrang, maar ook soms gewoon om er zelf beter van te worden, werden andere mensen benadeeld of vermoord. Een omgeving waar meestal het slechtste (en af en toe het beste) in de mens naar boven kwam.
Indien het fysisch al ongelooflijk is dat iemand dergelijke omstandigheden overleeft, vraag ik me af hoe dit psychisch tijdens en ook na het gevangenschap te dragen is geweest.
Wraakgevoelens tegenover de beulen, schuldgevoelens door het opportunistische overleven of gewoon door het feit dat je het overleefd hebt, in tegenstelling tot zoveel anderen. Het wankelen van je geloof en het verlies van je vertrouwen in de mensheid. De angst voor herhaling.
Toen ik een paar jaar terug in Willebroek het ‘Fort van Breendonk’ bezocht, greep me dat aan. Misschien net daarom blijf ik een bezoek aan Buchenwald uitstellen.
Maar u vroeg of dit een goed boek is. Het is een goed document, ja. Een weergave van een ongelooflijke vijf jaar overleven in de ergste omstandigheden.