wo2forum.nl

17 augustus 2005 is een historische datum. Behalve het zestigjarige bestaan van de Indonesische onafhankelijkheid, markeert de dag de Nederlandse erkenning van de zelfstandigheid van de voormalige kolonie. Planet.nl blikt terug op hoe Indië het juk van twee bezettingen van zich afschudde.
De eerste nationalistische organisaties werden kort voor de Eerste Wereldoorlog opgericht. Opvallend is dat in de eerste nationalistische beweging plaats was voor Indonesiërs én Nederlanders. De organisaties, waarvan de in 1912 opgerichte Serekat Islam de grootste was, hadden tot doel de positie van de Indonesische bevolking te verbeteren, maar in samenwerking met de koloniale overheersers.

Het Indonesische nationalisme won na de Eerste Wereldoorlog aan invloed. Tijdens de oorlog had het Nederlandse bestuur een eigen Indische industrie gestimuleerd. De oprichting van de Volksraad en de rede van gouverneur-generaal J.P. Graaf van Limburg Stirum in november 1918 schiep verwachtingen voor zelfbestuur. De bedoeling was het bestuur in de kolonie te decentraliseren en de Indonesische bevolking er meer bij te betrekken. In 1921 kreeg de Volksraad dertig Indonesische leden, tegen 25 Nederlandse. Bovendien maakte een uitbreidend onderwijsstelsel en groeiende welvaart voor de Indonesische bevolking de nationalistische beweging zelfbewuster.

In de jaren ’20 groeit onder de Nederlandse bevolking echter het wantrouwen als ze toenemende concurrentie krijgen van Indonesiërs in het overheidsapparaat en het bedrijfsleven. In 1926 en 1927 breken op Java en Sumatra de eerste nationalistisch getinte opstanden uit.

In 1927 wordt mede door Achmed Soekarno de Nationalistische Partij Indonesië (PNI) opgericht. De uit jonge, in het Westen opgeleide intellectuelen bestaande partij streefde als eerste naar een Indonesische natie – die de Nederlands-Indische archipel omvatte – en volgde een non-coöperatiepolitiek. Elke vorm van samenwerking met het Nederlandse bestuur werd geweigerd. De PNI introduceerde zelfs een heus Indonesisch volkslied, de Indonesia Raya.

De Nederlanders schrokken. In 1930 wordt Soekarno gevangen gezet. In Nederland komt men terug van de ‘ethische politiek’, die streefde naar tegemoetkoming van de inheemse Indische bevolking. Verontruste Nederlanders richten in 1929 als tegenreactie de Vaderlandse Club op.

De economische crisis van de jaren dertig treft ook Nederlands-Indië zwaar. In 1936 dienen de Indonesische leden van de Volksraad de petitie-Soetardjo in, waarin wordt voorgesteld een discussie te starten over het verlenen van onafhankelijkheid binnen tien jaar. De Nederlandse regering wijst dat af.

Japanse invasie
Het is 10 januari 1942 als Japan begint met de invasie van Nederlands-Indië in Kalimantan en Sulawesi. In de maanden erna maken de Japanners hun opmars met een grond- en luchtoffensief, waarbij strategische steden worden gebombardeerd. De overmacht van het goed uitgeruste en getrainde Japanse leger is te groot voor de KNIL. Op 8 maart 1942 geeft het KNIL zich over.

Verzet tegen Nederland
Het anti-Nederlandse verzet in Indië zag al voor de Japanse invasie zijn kansen. Atjeese rebellen zoeken in Maleisië contact met Japan, in de hoop steun te krijgen voor het verzet tegen de kolonisator. Daags na de inval in Indonesië zegt Japan die steun toe. Ook Japan had tot doel korte metten te maken met de Westerse invloed in Azië. Onder het motto 'Azië voor de Aziaten' probeerden de Japanse bezettingsautoriteiten de bevolking van Indië voor zich te winnen. In februari begint met Japanse steun een revolte tegen de Nederlanders in Atjeh en het noorden van Sumatra.

De Indische afscheidingsbeweging wint aan macht. In juli 1942 biedt Japan Soekarno aan hoofd te worden van de Indonesische regering, die echter weinig speelruimte krijgt.

Jappenkampen
Nederlanders werden bijna geheel uit het openbare leven verwijderd. In december 1942 opent Japan het eerste interneringskamp voor vrouwen in Ambarawa. In totaal komen honderdduizend Nederlanders in de zogenaamde Jappenkampen terecht. Mannen worden gescheiden van vrouwen en kinderen.

De hoop op Japanse hulp bij het verzet tegen de Nederlanders slaat intussen om in verzet tegen de Japanners. Door de weggevallen verbindingen verslechterde de voedselvoorziening. In september 1942 weigeren moslims te buigen voor de Japanse keizer. In november slaan de Japanners een opstand in Atjeh neer. In september 1943 worden revoltes in Kalimantan neergeslagen.

Het tij keert voor de Japanners in Indonesië als de geallieerden in april 1944 beginnen met grond- en luchtaanvallen. Als het in Japan doordringt dat het land de oorlog dreigt te gaan verliezen, wordt er meer ruimte gegeven aan de nationalistische beweging in Indonesië. In september belooft de Japanse generaal Koiso dat Indonesië ‘in de zeer nabije toekomst’ onafhankelijk zal zijn. De Japanners zetten lokale raden en een parlement op, maar die hebben nog nauwelijks macht. In maart 1945 wordt de Badan Penyelidik Usaha Persiapan Kemerdekaan Indonesia (BPUPKI) opgericht, een commissie die de Indonesische onafhankelijkheid moet voorbereiden. De leden zijn onder meer Soekarno en Mohammed Hatta.

Proclamasi
Begin augustus 1945 valt het doek voor de Japanners. Japan belooft aan Soekarno en Hatta dat de macht op 24 augustus aan Indonesië zal worden overgedragen. Echter, als Japan op 15 augustus capituleert, belooft het land Indonesië over te dragen aan Nederland. Op 17 augustus 1945 leest Soekarno de Proclamasi, de onafhankelijkheidsverklaring van Indonesië, voor.

Daarmee was de Nederlandse bemoeienis met Indonesië echter verre van voorbij. Nu de oorlog is afgelopen wil Nederland de situatie snel bij het oude brengen. Maar Nederland is afhankelijk van het Britse leger, die echter als prioriteit had de eigen koloniën Birma en Malaka te bevrijden. In het machtsvacuüm won de nationalistische beweging razendsnel aan invloed. Het vergde nog twee bloedige politionele acties en grote internationale druk voordat Nederland de macht uiteindelijk overdroeg op 27 december 1949.

Peter Schong